Béo Phì Có Phải Do Di Truyền Không? Sự Thật Bạn Cần Biết

Có bao giờ bạn tự hỏi: “Tại sao mình ăn ít mà vẫn béo, còn người khác ăn nhiều vẫn gầy?” Câu hỏi tưởng chừng đơn giản này lại khiến giới khoa học tốn hàng chục năm nghiên cứu để tìm câu trả lời. Một trong những yếu tố được nhắc đến nhiều nhất chính là di truyền. Liệu béo phì có thực sự là “lỗi của gen”? Hay lối sống và thói quen sinh hoạt mới là thủ phạm chính?

Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng khám phá sự thật về mối liên hệ giữa di truyền và béo phì, cách gen ảnh hưởng đến cân nặng, cũng như những biện pháp giúp bạn kiểm soát cân nặng hiệu quả, ngay cả khi có yếu tố di truyền bất lợi.

Liệu béo phì có phải do di truyền không?

1. Tổng quan về béo phì

Béo phì là tình trạng tích tụ mỡ thừa trong cơ thể vượt quá mức cần thiết, gây ảnh hưởng đến sức khỏe. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) định nghĩa béo phì dựa trên chỉ số khối cơ thể (BMI) — được tính bằng công thức:

BMI = Cân nặng (kg) / (Chiều cao (m))²

• BMI từ 25 – 29,9: Thừa cân

• BMI từ 30 trở lên: Béo phì

• BMI trên 35: Béo phì độ II – nguy cơ bệnh lý cao

Béo phì không chỉ là vấn đề thẩm mỹ mà còn là một bệnh mãn tính phức tạp, làm tăng nguy cơ mắc nhiều bệnh nghiêm trọng như tiểu đường type 2, tim mạch, cao huyết áp, gan nhiễm mỡ, hội chứng chuyển hóa, và thậm chí ung thư.

2. Di truyền có vai trò gì trong béo phì?

Các nghiên cứu khoa học cho thấy yếu tố di truyền chiếm khoảng 40–70% nguy cơ phát triển béo phì. Điều này có nghĩa là gen có thể ảnh hưởng đáng kể đến khả năng kiểm soát cân nặng, nhưng không phải là yếu tố duy nhất. Môi trường sống, chế độ ăn uống và thói quen vận động vẫn đóng vai trò quyết định trong việc duy trì cân nặng khỏe mạnh.

2.1. Gen ảnh hưởng đến chuyển hóa năng lượng

Một số người bẩm sinh có tốc độ trao đổi chất chậm hơn, khiến cơ thể đốt cháy ít năng lượng hơn ngay cả khi nghỉ ngơi. Những biến thể gen này khiến cơ thể dễ tích trữ mỡ hơn dù lượng thức ăn tiêu thụ không nhiều.

2.2. Gen điều chỉnh cảm giác đói và no

Nhiều gen có vai trò điều hòa cơn đói, cảm giác no và chuyển hóa năng lượng, điển hình là:

👉 Nói cách khác, người mang gen “dễ béo” sẽ tăng cân nhanh hơn người bình thường khi ăn uống hoặc sinh hoạt không hợp lý.

2.3. Gen ảnh hưởng đến khả năng dự trữ chất béo

Một số gen còn quyết định cách cơ thể phân bố và dự trữ mỡ ở các vùng như bụng, đùi hoặc gan. Khi các gen này hoạt động quá mức, mỡ nội tạng tích tụ nhanh và khó bị đốt cháy, làm tăng nguy cơ mắc hội chứng chuyển hóa, tiểu đường type 2 và bệnh tim mạch — ngay cả khi cân nặng không quá cao.

Di truyền đóng vai trò quan trọng trong nguy cơ béo phì, song lối sống vẫn là chìa khóa kiểm soát cân nặng

3. Béo phì di truyền khác gì béo phì do lối sống?

👉 Điểm mấu chốt: Dù gen có thể “mở đường” cho béo phì, lối sống mới là yếu tố quyết định bạn có phát triển bệnh hay không.

4. Dấu hiệu nhận biết béo phì di truyền

Nếu bạn có những đặc điểm sau, khả năng cao béo phì có yếu tố di truyền:

1. Trong gia đình có nhiều người bị béo phì, đặc biệt là bố, mẹ hoặc anh chị em ruột.

2. Cân nặng tăng nhanh từ nhỏ, dù chế độ ăn không quá cao năng lượng.

3. Khó giảm cân dù ăn uống khoa học và tập luyện đều đặn.

4. Phân bố mỡ đặc trưng (ví dụ: béo bụng hoặc béo toàn thân, ít cơ).

5. Dễ đói, ăn nhiều vào buổi tối, hoặc cảm giác no đến rất chậm.

Nếu bạn nhận thấy các dấu hiệu này, việc kiểm tra di truyền hoặc khám chuyên khoa nội tiết – dinh dưỡng có thể giúp xác định chính xác nguyên nhân và hướng điều trị phù hợp.

Béo phì di truyền không chỉ do ăn uống, mà là sự kết hợp giữa gen và môi trường.

5. Béo phì di truyền có thể kiểm soát được không?

Tin tốt là: hoàn toàn có thể! Dù gen có ảnh hưởng, lối sống lành mạnh vẫn có thể “bật tắt” hoạt động của gen, giúp kiểm soát cân nặng hiệu quả.

5.1. Ăn uống khoa học, giảm năng lượng thừa

• Giảm thực phẩm giàu tinh bột tinh chế (bánh ngọt, nước ngọt, cơm trắng).

• Tăng rau xanh, trái cây tươi, ngũ cốc nguyên hạt và protein nạc.

• Ưu tiên chế độ giàu chất xơ giúp no lâu và kiểm soát cơn đói.

• Chia nhỏ bữa ăn trong ngày, tránh ăn khuya.

5.2. Duy trì vận động đều đặn

• Tập ít nhất 150 phút/tuần (đi bộ nhanh, đạp xe, bơi, tập gym).

• Kết hợp bài tập sức bền và cardio để tăng trao đổi chất.

• Giảm ngồi lâu: đứng lên vận động sau mỗi 30–60 phút làm việc.

5.3. Ngủ đủ giấc và kiểm soát stress

Thiếu ngủ hoặc căng thẳng kéo dài làm tăng hormone ghrelin (kích thích đói) và giảm leptin (báo hiệu no), khiến bạn ăn nhiều hơn.
Giấc ngủ đủ 7–8 tiếng mỗi đêm giúp ổn định nội tiết và kiểm soát cân nặng.

5.4. Theo dõi cân nặng định kỳ

Ghi lại chỉ số BMI, vòng eo, và cân nặng hàng tháng để nhận biết sớm xu hướng tăng cân.

5.5. Tham khảo bác sĩ dinh dưỡng hoặc chuyên gia nội tiết

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm gen liên quan đến béo phì, hoặc sử dụng thuốc hỗ trợ giảm cân an toàn nếu cần thiết.

Một số người trông không quá mập, nhưng lại tích tụ mỡ nội tạng (béo phì tiềm ẩn).

6. Yếu tố di truyền chỉ là “một phần của bức tranh”

Các chuyên gia cho biết: di truyền có thể làm bạn dễ béo hơn, nhưng không thể khiến bạn béo nếu bạn duy trì lối sống lành mạnh.
Ví dụ:

• Một người mang gen FTO nguy cơ cao nhưng tập thể dục đều, ăn uống kiểm soát có thể vẫn giữ cân ổn định.

• Ngược lại, người không mang gen nguy cơ nhưng ăn uống thiếu kiểm soát, ít vận động vẫn có thể béo phì.

Điều đó chứng tỏ, gen có thể nạp sẵn “khẩu súng”, nhưng chính lối sống mới là người bóp cò.

Kết luận

Béo phì có thể bị ảnh hưởng bởi di truyền, nhưng gen không quyết định hoàn toàn cân nặng của bạn. Yếu tố môi trường, chế độ ăn uống, mức độ vận động, giấc ngủ và stress đóng vai trò quan trọng hơn nhiều trong việc bạn có thừa cân hay không.

Nếu bạn thuộc nhóm có nguy cơ di truyền cao, hãy:

• Duy trì thói quen sống lành mạnh,

• Theo dõi cân nặng thường xuyên,

• Và tham khảo ý kiến chuyên gia dinh dưỡng để được hướng dẫn phù hợp.

Béo phì không phải là “án tử” của gen – bạn hoàn toàn có thể thay đổi vận mệnh cơ thể bằng chính lựa chọn mỗi ngày của mình.