Hạ Canxi Máu Là Gì? Nguyên Nhân Và Mức Độ Nguy Hiểm

Canxi là một trong những khoáng chất quan trọng nhất trong cơ thể, chiếm khoảng 1,5 – 2% trọng lượng cơ thể người. Hơn 99% lượng canxi nằm trong xương và răng, phần còn lại tồn tại trong máu, dịch ngoại bào và các mô mềm. Khi nồng độ canxi trong máu giảm xuống dưới mức bình thường, tình trạng này được gọi là hạ canxi máu (hypocalcemia).

Hạ canxi máu có thể gây ra nhiều triệu chứng từ nhẹ đến nặng, ảnh hưởng trực tiếp đến hệ thần kinh, tim mạch, cơ bắp và xương khớp. Nếu không được chẩn đoán và xử trí kịp thời, tình trạng này có thể dẫn đến co giật, loạn nhịp tim và thậm chí nguy hiểm đến tính mạng.

Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu:

• Hạ canxi máu là gì?

• Nguyên nhân nào dẫn đến tình trạng này?

• Hạ canxi máu nguy hiểm đến mức nào?

• Cách phòng ngừa và điều trị hiệu quả.

1. Hạ canxi máu là gì?

Hạ canxi máu là tình trạng nồng độ canxi toàn phần trong huyết thanh giảm xuống dưới 2,1 mmol/L (8,5 mg/dL) hoặc nồng độ canxi ion hóa giảm dưới 1,1 mmol/L.

Canxi trong máu tồn tại ở hai dạng chính:

• Canxi tự do (ion hóa): chiếm khoảng 50%, có hoạt tính sinh học và đóng vai trò quan trọng trong dẫn truyền thần kinh, co cơ và đông máu.

• Canxi gắn protein (chủ yếu là albumin): chiếm khoảng 40%.

Do đó, khi xét nghiệm nồng độ canxi, bác sĩ thường đánh giá cả tổng lượng canxi và nồng độ albumin trong máu để có kết quả chính xác.

Sự phân bố canxi trong cơ thể

2. Nguyên nhân gây hạ canxi máu

Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến hạ canxi máu, có thể chia thành 4 nhóm chính sau:

2.1. Do rối loạn tuyến cận giáp

• Suy tuyến cận giáp (Hypoparathyroidism): Tuyến cận giáp tiết hormone PTH giúp duy trì nồng độ canxi trong máu. Khi tuyến này bị tổn thương (do phẫu thuật cắt tuyến giáp, xạ trị cổ, bệnh tự miễn), PTH giảm, khiến cơ thể không điều hòa được canxi → hạ canxi máu.

• Kháng PTH: Trường hợp hiếm gặp, khi cơ thể không đáp ứng với hormone tuyến cận giáp.

2.2. Do thiếu vitamin D

• Vitamin D có vai trò quan trọng trong việc hấp thu canxi từ ruột.

• Thiếu vitamin D (do ít tiếp xúc ánh nắng, bệnh gan, bệnh thận mạn tính, kém hấp thu) làm giảm khả năng hấp thu canxi, dẫn đến hạ canxi máu.

2.3. Do bệnh lý mạn tính

• Suy thận mạn: Thận không còn khả năng chuyển hóa vitamin D thành dạng hoạt động, đồng thời gây ứ phosphate, dẫn đến hạ canxi máu.

• Viêm tụy cấp: Mỡ bị hoại tử sẽ gắn kết với canxi tạo xà phòng hóa, làm giảm nồng độ canxi trong máu.

• Ung thư di căn xương: Các khối u có thể gây rối loạn chuyển hóa canxi, mặc dù thường gây tăng canxi máu, nhưng đôi khi cũng gây hạ.

2.4. Nguyên nhân khác

• Thiếu magiê: Magiê cần thiết cho hoạt động của tuyến cận giáp. Khi thiếu magiê nặng, PTH giảm tiết và gây hạ canxi máu.

• Dùng thuốc: Một số thuốc như bisphosphonates, thuốc lợi tiểu quai (furosemide), kháng sinh aminoglycoside, hóa trị liệu có thể gây hạ canxi.

• Truyền máu nhiều lần: Chất chống đông citrate trong máu truyền có thể gắn kết canxi và làm giảm nồng độ canxi.

Hạ canxi máu không chỉ do “ăn ít canxi”, mà là một tình trạng rối loạn chuyển hóa phức tạp

3. Triệu chứng của hạ canxi máu

Hạ canxi máu có thể không gây triệu chứng rõ ràng nếu mức giảm nhẹ, nhưng khi nồng độ canxi giảm sâu, bệnh nhân sẽ xuất hiện nhiều biểu hiện nguy hiểm:

3.1. Triệu chứng thần kinh – cơ

• Co rút cơ, chuột rút, run tay chân.

• Dị cảm quanh môi, ngón tay, ngón chân.

• Tăng phản xạ gân xương.

• Co giật, tetany (co thắt cơ liên tục).

3.2. Triệu chứng tim mạch

• Hạ huyết áp.

• Loạn nhịp tim (kéo dài khoảng QT trên điện tâm đồ).

• Suy tim ở những trường hợp nặng.

3.3. Triệu chứng tiêu hóa

• Buồn nôn, nôn ói.

• Đau bụng, tiêu chảy.

3.4. Triệu chứng xương khớp

• Loãng xương.

• Biến dạng xương (ở trẻ em có thể gây còi xương).

Dấu hiệu và triệu chứng của hạ canxi máu

4. Mức độ nguy hiểm của hạ canxi máu

Hạ canxi máu là tình trạng không thể xem nhẹ vì ảnh hưởng đến nhiều cơ quan quan trọng trong cơ thể.

• Nguy hiểm tức thời: Khi nồng độ canxi giảm đột ngột, bệnh nhân có thể co giật, khó thở, hạ huyết áp, loạn nhịp tim → đe dọa tính mạng.

• Nguy hiểm lâu dài: Nếu kéo dài, hạ canxi máu gây rối loạn phát triển xương, biến dạng xương (ở trẻ nhỏ), loãng xương, dễ gãy xương, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống.

• Ảnh hưởng tim mạch: Loạn nhịp tim do hạ canxi máu có thể dẫn đến ngừng tim.

• Ảnh hưởng thần kinh: Co giật kéo dài, co thắt thanh quản gây suy hô hấp cấp.

Theo thống kê y khoa, bệnh nhân hạ canxi máu cấp tính có nguy cơ tử vong cao nếu không được điều trị kịp thời.

5. Chẩn đoán hạ canxi máu

Bác sĩ thường dựa trên:

• Xét nghiệm máu: Đo nồng độ canxi toàn phần và canxi ion hóa.

• Đánh giá albumin huyết thanh: Vì canxi gắn kết với albumin.

• Điện tâm đồ (ECG): Phát hiện kéo dài khoảng QT.

• Xét nghiệm chức năng thận, tuyến giáp, tuyến cận giáp, vitamin D, magiê để tìm nguyên nhân gốc rễ.

Chẩn đoán hạ canxi máu (hypocalcemia) cần kết hợp lâm sàng và cận lâm sàng

6. Cách xử trí và điều trị hạ canxi máu

Điều trị hạ canxi máu phụ thuộc vào mức độ nặng nhẹ và nguyên nhân gây bệnh.

6.1. Điều trị cấp cứu (trường hợp nặng, có triệu chứng)

• Truyền tĩnh mạch canxi gluconate hoặc canxi chloride dưới sự giám sát y tế.

• Theo dõi tim mạch liên tục để tránh loạn nhịp.

6.2. Điều trị duy trì (trường hợp nhẹ hoặc mạn tính)

• Bổ sung canxi đường uống: Canxi carbonate hoặc canxi citrate.

• Bổ sung vitamin D: Dạng hoạt động (calcitriol) cho bệnh nhân suy thận.

• Bổ sung magiê: Nếu có thiếu magiê đi kèm.

• Điều trị bệnh lý nền: Ví dụ, điều chỉnh suy thận, rối loạn tuyến cận giáp.

7. Phòng ngừa hạ canxi máu

Để giảm nguy cơ mắc hạ canxi máu, bạn nên:

• Duy trì chế độ ăn giàu canxi: Sữa, phô mai, sữa chua, cá nhỏ ăn cả xương, rau xanh đậm, hạnh nhân.

• Bổ sung vitamin D: Tắm nắng sáng 15 – 30 phút/ngày, ăn thực phẩm giàu vitamin D (cá hồi, trứng, gan động vật).

• Theo dõi sức khỏe định kỳ: Đặc biệt ở bệnh nhân có bệnh lý thận, tuyến giáp, cận giáp.

• Hạn chế rượu bia, cà phê, thuốc lá: Vì làm giảm hấp thu canxi.

• Vận động hợp lý: Tập thể dục giúp xương chắc khỏe, giảm nguy cơ loãng xương.

Tập thể dục đều đặn, hợp lý kết hợp dinh dưỡng đầy đủ là biện pháp quan trọng để phòng ngừa hạ canxi máu và bảo vệ xương khớp lâu dài.

8. Khi nào cần đi khám bác sĩ?

Bạn nên đi khám ngay nếu xuất hiện các dấu hiệu sau:

• Tê quanh miệng, co rút cơ, chuột rút thường xuyên.

• Loạn nhịp tim, đánh trống ngực, khó thở.

• Co giật hoặc co thắt thanh quản.

• Có bệnh lý nền như suy thận, rối loạn tuyến giáp và đang dùng thuốc ảnh hưởng đến canxi.

9. Câu hỏi thường gặp về hạ canxi máu

9.1. Hạ canxi máu có chữa khỏi hoàn toàn không?

Có. Nếu nguyên nhân là do thiếu hụt dinh dưỡng, bổ sung canxi và vitamin D sẽ cải thiện nhanh chóng. Tuy nhiên, nếu do bệnh lý mạn tính (suy thận, suy tuyến cận giáp) thì cần điều trị lâu dài.

9.2. Hạ canxi máu có gây tử vong không?

Có. Nếu hạ canxi máu cấp tính không được xử trí kịp thời, bệnh nhân có thể tử vong do co giật hoặc loạn nhịp tim.

9.3. Người bình thường có nên uống bổ sung canxi không?

Không nên tự ý uống. Chỉ bổ sung khi có chỉ định của bác sĩ hoặc khi chế độ ăn không cung cấp đủ.

9.4. Trẻ em có dễ bị hạ canxi máu không?

Có. Trẻ thiếu vitamin D, còi xương, sinh non hoặc bú mẹ hoàn toàn mà mẹ thiếu canxi dễ bị hạ canxi máu.

9.5. Làm sao biết mình bị hạ canxi máu?

Cần xét nghiệm máu để đo nồng độ canxi. Tuy nhiên, các dấu hiệu như chuột rút, tê quanh miệng, co giật là những cảnh báo điển hình.

Kết luận

Hạ canxi máu là tình trạng y khoa nguy hiểm, không chỉ gây ra các triệu chứng khó chịu như chuột rút, co giật, mà còn tiềm ẩn nguy cơ đột tử do loạn nhịp tim. Nguyên nhân có thể xuất phát từ rối loạn tuyến cận giáp, thiếu vitamin D, bệnh thận mạn tính, thiếu magiê hoặc tác dụng phụ của thuốc.

Việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời là chìa khóa để phòng ngừa biến chứng nghiêm trọng. Mỗi người nên chủ động bổ sung canxi và vitamin D đúng cách, duy trì lối sống lành mạnh và khám sức khỏe định kỳ để bảo vệ hệ xương khớp và tim mạch.