Cận Thị Là Gì? Dấu Hiệu, Nguyên Nhân Và Cách Điều Trị Hiệu Quả

Cận thị (tên khoa học: Myopia) là một trong những tật khúc xạ phổ biến nhất trên thế giới, đặc biệt ở lứa tuổi học sinh, sinh viên và người làm việc văn phòng. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), đến năm 2050, gần một nửa dân số toàn cầu sẽ bị cận thị nếu không có biện pháp can thiệp sớm. Tại Việt Nam, tỷ lệ học sinh bị cận đang ngày càng tăng do nhiều nguyên nhân liên quan đến lối sống hiện đại.

Hiểu đúng về cận thị là bước đầu để phòng ngừa và điều trị hiệu quả, bảo vệ đôi mắt sáng khỏe lâu dài.

Bạn hay con bạn có đang bị cận thị?

1. Cận Thị Là Gì?

Cận thị (Myopia) là một tật khúc xạ phổ biến của mắt, xảy ra khi ánh sáng đi vào mắt không hội tụ đúng trên võng mạc mà hội tụ phía trước. Điều này khiến người bị cận thị nhìn rõ các vật ở gần, nhưng gặp khó khăn khi nhìn xa.

Cơ chế gây cận thị:

• Nhãn cầu quá dài: Khi chiều dài nhãn cầu lớn hơn bình thường, hình ảnh sẽ được hội tụ trước võng mạc.

• Giác mạc hoặc thủy tinh thể cong quá mức: Làm sai lệch đường đi của tia sáng

Phân loại cận thị

• Cận thị đơn thuần: Thường xuất hiện ở độ tuổi học đường, tăng chậm, ít biến chứng.

• Cận thị tiến triển: Tăng độ nhanh, có thể dẫn đến các bệnh lý về mắt như thoái hóa võng mạc, bong võng mạc.

• Cận thị bệnh lý (degenerative myopia): Là dạng nặng, có tính di truyền, có thể gây mù lòa nếu không được kiểm soát.

So sánh mắt bị cận thị và mắt người bình thường

2. Dấu Hiệu Nhận Biết Cận Thị

Phát hiện sớm cận thị có thể giúp hạn chế tiến triển bệnh và ngăn ngừa biến chứng.

2.1. Triệu chứng thường gặp

Một số triệu chứng phổ biến cảnh báo tình trạng cận thị bao gồm:

• Nhìn mờ khi nhìn xa: Không nhìn rõ bảng hiệu, biển báo giao thông, màn hình chiếu xa...

• Nheo mắt khi nhìn: Người bị cận thường phải nheo mắt để cải thiện khả năng nhìn xa.

• Đau đầu, mỏi mắt: Thường xuyên đau đầu sau khi làm việc, học tập, hoặc đọc sách.

• Ngồi quá gần tivi, màn hình điện thoại: Đặc biệt ở trẻ nhỏ.

• Khó nhìn trong điều kiện ánh sáng yếu: Dễ bị chói mắt hoặc mỏi mắt khi thiếu ánh sáng.

• Chớp mắt liên tục hoặc dụi mắt thường xuyên: Do mắt cố gắng điều tiết nhiều hơn.

2.2. Khi nào cần đi khám mắt?

Bạn nên đi khám mắt ngay khi có các dấu hiệu sau:

• Mắt mờ dần, đặc biệt khi nhìn xa.

• Hay nheo mắt hoặc nghiêng đầu để nhìn rõ hơn.

• Khám mắt định kỳ 6 tháng – 1 năm/lần là cách tốt nhất để phát hiện sớm các tật khúc xạ.

• Thường xuyên đau đầu, mỏi mắt.

Trẻ nhỏ có biểu hiện bất thường như nheo mắt, ngồi sát màn hình tivi, học tập kém tập trung.

Những triệu chứng khi mắt bị cận thị

3. Nguyên Nhân Gây Cận Thị

Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến nhất gây ra tình trạng cận thị:

• Yếu tố di truyền: Nếu cha mẹ bị cận thị, nguy cơ con cái mắc cận thị cao hơn nhiều so với người có cha mẹ mắt bình thường. Gen ảnh hưởng đến cấu trúc nhãn cầu, độ cong giác mạc và khả năng điều tiết của mắt.

• Thói quen sinh hoạt không đúng cách: Đọc sách, học tập hoặc làm việc ở khoảng cách quá gần trong thời gian dài; Dùng điện thoại, máy tính, máy tính bảng liên tục mà không nghỉ mắt định kỳ; Tư thế sai khi học, ngồi cúi gằm đầu hoặc nằm đọc sách khiến mắt phải điều tiết quá mức.

• Thiếu tiếp xúc với ánh sáng tự nhiên: Trẻ em và người lớn ít hoạt động ngoài trời có nguy cơ bị cận thị cao hơn. Ánh sáng mặt trời tự nhiên giúp điều chỉnh sự phát triển của nhãn cầu và giảm nguy cơ bị cận.

• Thiếu hụt dinh dưỡng quan trọng cho mắt: Chế độ ăn nghèo vitamin A, C, E, omega-3 và lutein có thể ảnh hưởng đến sức khỏe võng mạc và quá trình điều tiết thị giác.

• Áp lực học tập cao từ sớm: Ở một số quốc gia, trẻ em học tập với cường độ cao từ nhỏ dễ mắc cận thị.

• Các yếu tố môi trường và xã hội: Sống trong môi trường đô thị, không gian sống chật hẹp, thiếu ánh sáng tự nhiên và tầm nhìn xa hạn chế cũng góp phần làm tăng tỷ lệ mắc cận thị.

4. Các Phương Pháp Chuẩn Đoán Cận Thị

Chẩn đoán cận thị là bước đầu tiên và quan trọng để xác định chính xác tình trạng khúc xạ của mắt, từ đó có phương pháp điều trị hoặc điều chỉnh phù hợp. Dưới đây là các phương pháp phổ biến được các bác sĩ nhãn khoa sử dụng:

• Khám Mắt Toàn Diện: Bác sĩ sử dụng bảng đo thị lực (Snellen chart) để kiểm tra khả năng nhìn xa của mắt. Nếu bạn gặp khó khăn khi đọc các chữ cái nhỏ ở khoảng cách xa, có thể bạn đã bị cận thị.

• Đo Khúc Xạ (Refraction Test): Đây là phương pháp chính để xác định mức độ cận. Bác sĩ sẽ sử dụng một máy đo khúc xạ (phoropter hoặc autorefractor) và thử nhiều thấu kính khác nhau để đánh giá chính xác độ cận thị (thường tính bằng diop).

• Soi Bóng Đồng Tử (Retinoscopy): Thường dùng cho trẻ em hoặc người khó hợp tác. Bác sĩ chiếu ánh sáng vào mắt và quan sát phản xạ để đánh giá cách ánh sáng hội tụ trong mắt.

• Kiểm Tra Cấu Trúc Mắt: Kiểm tra giác mạc, thủy tinh thể, võng mạc… để loại trừ các vấn đề mắt khác có thể gây ra triệu chứng tương tự như cận thị.

• Đo Độ Điều Tiết (Accommodation Test): Đặc biệt quan trọng ở trẻ em. Giúp phân biệt giữa cận thị thật và cận thị giả (do điều tiết quá mức).

Đo khúc xạ là phương pháp chính để xác định mức độ cận thị

5. Cách Điều Trị Cận Thị Hiệu Quả

Hiện nay, có nhiều phương pháp điều trị cận thị hiệu quả, tùy vào độ tuổi, tình trạng mắt và nhu cầu cá nhân. Dưới đây là các cách điều trị phổ biến nhất:

5.1. Đeo Kính Cận (Kính Gọng)

• Phổ biến và đơn giản: Đây là phương pháp điều trị cận thị dễ thực hiện và phổ biến nhất.

• Ưu điểm: An toàn, không xâm lấn, dễ điều chỉnh theo độ cận.

• Lưu ý: Cần kiểm tra mắt định kỳ để điều chỉnh số kính phù hợp, đặc biệt ở trẻ em và người đang tăng độ.

5.2. Kính Áp Tròng

• Loại mềm hoặc cứng: Dùng để điều chỉnh tật khúc xạ thay cho kính gọng.

• Thẩm mỹ cao: Không ảnh hưởng đến ngoại hình.

• Lưu ý khi sử dụng:

  • Cần giữ vệ sinh tốt để tránh nhiễm trùng mắt.

  • Không đeo quá thời gian khuyến cáo.

5.3. Ortho-K (Kính Áp Tròng Định Hình Giác Mạc Ban Đêm)

• Điều chỉnh tạm thời độ cận bằng cách đeo kính đặc biệt khi ngủ.

• Ưu điểm: Không cần đeo kính vào ban ngày, phù hợp cho trẻ em đang tiến triển cận thị.

• Hiệu quả: Giúp làm chậm tiến triển cận thị, nhưng không điều trị dứt điểm.

5.4. Phẫu Thuật Khúc Xạ (LASIK, Femto-LASIK, ReLEx SMILE)

• Nguyên lý: Dùng tia laser điều chỉnh hình dạng giác mạc để cải thiện khả năng hội tụ ánh sáng.

• Ưu điểm:

  • Không cần đeo kính sau phẫu thuật.

  • Thời gian phục hồi nhanh (vài ngày đến 1 tuần).

• Điều kiện:

  • Trên 18 tuổi, độ cận ổn định ít nhất 6 tháng.

  • Không mắc các bệnh lý giác mạc, mắt khô nặng.

• Rủi ro:

  • Khô mắt tạm thời, loạn thị nhẹ, hiếm khi giảm thị lực vĩnh viễn.

5.5. Phẫu Thuật Cấy Thủy Tinh Thể Nhân Tạo (ICL)

• Phù hợp cho người cận thị nặng, giác mạc mỏng không thể thực hiện LASIK.

• Quy trình: Cấy một thấu kính nhỏ bên trong mắt.

• Ưu điểm: Không làm thay đổi vĩnh viễn cấu trúc giác mạc.

• Nhược điểm: Chi phí cao, cần phẫu thuật trong môi trường chuyên sâu.

5.6. Điều Trị Cận Thị Ở Trẻ Em

• Đeo kính đúng số: Quan trọng để tránh nhược thị và lác.

• Ortho-K và thuốc nhỏ mắt Atropin liều thấp (0.01%):

  • Có thể giúp làm chậm tiến triển cận thị ở trẻ.

  • Cần theo dõi và kê đơn bởi bác sĩ chuyên khoa mắt.

Nhỏ mắt bằng Atropin liều thấp có thể làm chậm tốc độ tiến triển cận thị

6. Biến Chứng Của Cận Thị Nặng

Cận thị không chỉ ảnh hưởng đến sinh hoạt mà còn có thể gây nguy hiểm nếu để nặng:

• Bong võng mạc

• Thoái hóa điểm vàng

• Lỗ hoàng điểm

• Glôcôm góc mở

Các biến chứng này có thể dẫn đến giảm thị lực vĩnh viễn hoặc mù lòa, đặc biệt ở người có độ cận > 6 diop.

7. Phòng Ngừa Cận Thị Hiệu Quả

Cận thị không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng học tập, làm việc mà còn gây bất tiện trong sinh hoạt hàng ngày. Tuy không thể ngăn chặn hoàn toàn, nhưng bạn hoàn toàn có thể giảm nguy cơ mắc cận thị hoặc làm chậm tiến triển bằng những biện pháp sau:

• Hạn chế thời gian sử dụng thiết bị điện tử: Tránh nhìn màn hình điện thoại, máy tính liên tục trong thời gian dài. Cài đặt độ sáng màn hình phù hợp, không để quá sáng hoặc quá tối.

• Đảm bảo ánh sáng khi học tập và làm việc: Nên học tập, làm việc ở nơi có đủ ánh sáng tự nhiên hoặc sử dụng đèn bàn có ánh sáng trắng dịu. Tránh học hoặc đọc sách trong bóng tối, trên giường, hoặc khi đang di chuyển (xe buýt, ô tô…).

• Tăng cường hoạt động ngoài trời:  Cho trẻ em và người lớn dành ít nhất 1–2 giờ/ngày để tham gia các hoạt động ngoài trời. Ánh sáng tự nhiên giúp điều tiết mắt tốt và giảm nguy cơ phát triển cận thị.

• Duy trì tư thế đúng khi học và làm việc: Giữ khoảng cách từ mắt đến sách hoặc màn hình khoảng 30–40cm. Ngồi thẳng lưng, không cúi quá sát hoặc nằm khi đọc sách.

• Khám mắt định kỳ: Nên kiểm tra thị lực ít nhất 6 tháng/lần, đặc biệt với trẻ em đang trong độ tuổi học đường. Phát hiện sớm các vấn đề về mắt giúp kịp thời can thiệp và điều chỉnh phù hợp.

• Chế độ ăn uống tốt cho mắt:  Bổ sung các thực phẩm giàu vitamin A, C, E, kẽm, lutein như: cà rốt, rau bina, trứng, cá hồi, các loại quả mọng…Uống đủ nước để giữ độ ẩm cho mắt.

• Hạn chế đọc sách hoặc học bài quá lâu: Không nên đọc sách liên tục quá 45–60 phút. Nên nghỉ 5–10 phút để mắt thư giãn. Ưu tiên đọc sách giấy thay vì đọc trên thiết bị điện tử.

• Tránh dùng thuốc nhỏ mắt bừa bãi: Chỉ sử dụng thuốc nhỏ mắt theo hướng dẫn của bác sĩ hoặc dược sĩ. Lạm dụng thuốc nhỏ mắt có thể gây kích ứng, khô mắt hoặc tổn thương giác mạc.

8. Dinh Dưỡng Và Bảo Vệ Mắt

8.1. Các Dưỡng Chất Cần Thiết Cho Mắt

• Vitamin A: Giúp duy trì thị lực, đặc biệt là khả năng nhìn ban đêm. Có nhiều trong gan, cà rốt, khoai lang, trứng.

• Vitamin C và E: Giúp bảo vệ tế bào mắt khỏi tác hại của gốc tự do. Nguồn: trái cây họ cam, kiwi, hạnh nhân, dầu thực vật.

• Lutein & Zeaxanthin: Làm chậm thoái hóa điểm vàng, bảo vệ võng mạc. Có trong rau xanh đậm như cải bó xôi, cải xoăn.

• Kẽm: Giúp vận chuyển vitamin A từ gan đến võng mạc. Tìm thấy trong hải sản, thịt đỏ, đậu nành.

• Omega-3: Hạn chế khô mắt, tốt cho người làm việc máy tính nhiều. Có trong cá hồi, cá thu, hạt chia.

8.2. Thói Quen Sinh Hoạt Giúp Bảo Vệ Mắt

• Áp dụng quy tắc 20-20-20: Mỗi 20 phút nhìn màn hình, hãy nhìn xa 20 feet (~6m) trong 20 giây để giảm mỏi mắt.

• Không đọc sách nơi thiếu sáng hoặc nằm nghiêng.

• Đeo kính chống tia UV khi ra ngoài trời nắng.

• Đảm bảo khoảng cách và ánh sáng khi sử dụng máy tính.

8.3. Lối Sống Hỗ Trợ Sức Khỏe Mắt

• Không hút thuốc: Hút thuốc làm tăng nguy cơ thoái hóa điểm vàng và đục thủy tinh thể.

• Ngủ đủ giấc: Giúp mắt nghỉ ngơi, hạn chế quầng thâm và mỏi mắt.

• Khám mắt định kỳ: Phát hiện sớm các vấn đề như cận thị, viễn thị, loạn thị, tăng nhãn áp.

Áp dụng quy tắc 20-20-20 giúp bảo vệ mắt

9. Câu Hỏi Thường Gặp Về Cận Thị (FAQ)

9.1. Cận thị có chữa khỏi hoàn toàn được không?

Không thể chữa khỏi hoàn toàn bằng thuốc. Phẫu thuật khúc xạ có thể giúp loại bỏ độ cận, nhưng mắt vẫn cần được chăm sóc và theo dõi.

9.2. Trẻ em bị cận thị có nên mổ không?

Không khuyến khích phẫu thuật ở trẻ em. Nên dùng kính và các phương pháp kiểm soát độ tăng.

9.3. Cận thị có di truyền không?

Có. Nếu cả bố mẹ đều bị cận, nguy cơ con bị cận là rất cao.

9.4. Tập mắt có thể cải thiện cận thị?

Một số bài tập giúp giảm mỏi mắt, chứ không làm giảm độ cận. Tuy nhiên, vẫn nên kết hợp để hỗ trợ sức khỏe thị lực.

Kết Luận

Cận thị đang trở thành một "đại dịch thị giác" trong xã hội hiện đại. Tuy không nguy hiểm tức thì, nhưng nếu không kiểm soát tốt, cận thị có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Vì vậy, việc nhận biết sớm, điều trị đúng và phòng ngừa hợp lý là chìa khóa quan trọng giúp bảo vệ đôi mắt sáng khỏe.