Dấu Hiệu Của Tự Kỷ Ở Người Lớn: Cách Nhận Biết Sớm Và Hướng Hỗ Trợ Hiệu Quả

Nhắc đến “tự kỷ”, phần lớn mọi người thường nghĩ đến trẻ em — những bé gặp khó khăn trong giao tiếp, hay lặp lại hành động và sống khép kín. Tuy nhiên, tự kỷ không chỉ xảy ra ở trẻ nhỏ, mà nhiều người lớn cũng đang sống với rối loạn phổ tự kỷ (ASD - Autism Spectrum Disorder) mà không hề biết.

Nhiều người trưởng thành chỉ phát hiện mình thuộc phổ tự kỷ khi đã lớn, thường là sau khi trải qua các vấn đề kéo dài như:

• Khó khăn trong quan hệ xã hội

• Nhạy cảm quá mức với âm thanh hoặc ánh sáng

• Mệt mỏi vì phải “giả vờ hòa nhập”

• Cảm thấy khác biệt, cô lập nhưng không hiểu nguyên nhân

Hiểu rõ dấu hiệu tự kỷ ở người lớn giúp họ và người thân tìm ra hướng hỗ trợ đúng cách, cải thiện chất lượng cuộc sống và kết nối xã hội tốt hơn.

Tìm hiểu những dấu hiệu tự kỷ ở người lớn

1. Tự kỷ ở người lớn là gì?

Tự kỷ (Autism Spectrum Disorder – ASD) là một rối loạn phát triển thần kinh ảnh hưởng đến cách con người giao tiếp, cảm nhận và tương tác với thế giới xung quanh.

Ở người lớn, tự kỷ không biến mất theo thời gian, mà chỉ thay đổi cách thể hiện. Họ vẫn có thể học, làm việc, yêu thương và thành công, nhưng có xu hướng:

• Hiểu mọi thứ theo nghĩa đen

• Khó thể hiện cảm xúc

• Thích quy tắc, nề nếp cố định

• Tránh giao tiếp xã hội phức tạp

Theo thống kê của CDC, cứ khoảng 44 người thì có 1 người nằm trong phổ tự kỷ, và nhiều người lớn không được chẩn đoán khi còn nhỏ, do triệu chứng nhẹ hoặc bị nhầm với tính cách hướng nội, rối loạn lo âu, hoặc rối loạn nhân cách.

2. Dấu hiệu tự kỷ ở người lớn thường gặp

Các biểu hiện của tự kỷ ở người lớn rất đa dạng, tùy mức độ và trải nghiệm cá nhân. Tuy nhiên, có thể chia thành 3 nhóm chính: khó khăn trong giao tiếp xã hội, hành vi lặp lại và nhạy cảm cảm giác.

2.1. Khó khăn trong giao tiếp xã hội

Đây là đặc điểm nổi bật nhất của người thuộc phổ tự kỷ.

Các biểu hiện thường thấy:

• Khó duy trì hội thoại: Người tự kỷ thường chỉ nói về chủ đề mình quan tâm, không biết cách đặt câu hỏi hoặc duy trì tương tác qua lại.

• Không hiểu tín hiệu xã hội gián tiếp: Họ khó nhận ra ý “ngầm”, châm biếm, hoặc các tín hiệu phi ngôn ngữ như ánh mắt, nét mặt, giọng điệu.

• Hạn chế thể hiện cảm xúc: Khi người khác vui, buồn hay giận, họ có thể không phản ứng phù hợp.

• Tránh giao tiếp bằng mắt hoặc cảm thấy không thoải mái khi phải nhìn thẳng vào người khác.

• Không giỏi trong việc duy trì mối quan hệ thân thiết: Dễ hiểu lầm, bị cho là “lạnh lùng”, “xa cách” hoặc “thiếu cảm xúc”.

👉 Ví dụ: Một người tự kỷ có thể không biết khi nào là lúc nên dừng nói, hoặc không nhận ra người đối diện đang mất hứng thú.

Người bị tự kỷ thường gặp khó khăn trong giao tiếp xã hội

2.2. Hành vi lặp lại và sở thích đặc biệt

Người lớn tự kỷ có xu hướng duy trì các thói quen cố định hoặc tập trung mạnh mẽ vào một chủ đề cụ thể.

Một số dấu hiệu phổ biến:

• Thích lịch trình rõ ràng, cố định, dễ lo lắng nếu có thay đổi.

• Có sở thích mạnh mẽ, sâu sắc về một lĩnh vực (ví dụ: tàu hỏa, máy tính, lịch sử, số học...).

• Lặp đi lặp lại hành động (như rung chân, gõ tay, quay bút) để tự trấn tĩnh.

• Thích thực hiện công việc theo quy tắc, ghét sự bất ngờ.

👉 Với người ngoài, họ có thể bị hiểu lầm là “bảo thủ”, “cứng nhắc” hoặc “khó tính”.

2.3. Nhạy cảm cảm giác (Sensory sensitivity)

Rất nhiều người tự kỷ có rối loạn cảm giác, nghĩa là họ phản ứng quá mức hoặc kém nhạy với các kích thích từ môi trường.

Dấu hiệu có thể gồm:

• Khó chịu hoặc lo âu khi nghe âm thanh lớn, tiếng ồn liên tục.

• Cảm thấy ánh sáng mạnh, mùi hương hoặc chạm vào vải là quá khó chịu.

• Ngược lại, một số người lại thích cảm giác mạnh, như chạm vào vật có kết cấu đặc biệt, nghe nhạc to, hoặc vận động mạnh.

👉 Các vấn đề cảm giác này có thể khiến họ tránh những nơi đông người hoặc trở nên mệt mỏi nhanh chóng trong môi trường công cộng.

2.4. Khó điều chỉnh cảm xúc và hành vi

Một số người tự kỷ trưởng thành gặp khó khăn trong nhận diện và kiểm soát cảm xúc:

• Dễ bị quá tải cảm xúc (emotional overload) khi có quá nhiều kích thích.

• Có thể phản ứng mạnh (giận dữ, im lặng, rút lui) trong tình huống căng thẳng.

• Dễ rơi vào trầm cảm, lo âu xã hội, hoặc mất ngủ kéo dài.

2.5. Cách suy nghĩ đặc trưng

Người tự kỷ thường có cách tư duy rất logic, chi tiết và tập trung cao độ:

• Giỏi phân tích, ghi nhớ thông tin, tính toán hoặc lập trình.

• Nhưng lại khó hiểu các khái niệm trừu tượng hoặc thay đổi linh hoạt.

• Có thể hiểu mọi thứ theo nghĩa đen, dẫn đến hiểu nhầm trong giao tiếp.

👉 Ví dụ: Khi nghe “có chân trong vụ đó”, họ có thể hiểu theo nghĩa “thật sự có chân” thay vì “liên quan đến vụ việc”.

Nhiều người tự kỷ (như Temple Grandin – nhà khoa học nổi tiếng) nói rằng họ “nghĩ bằng hình ảnh, không bằng từ ngữ”

3. Vì sao nhiều người lớn tự kỷ không được chẩn đoán sớm?

Nhiều người chỉ phát hiện mình thuộc phổ tự kỷ ở tuổi trưởng thành do các nguyên nhân sau:

• Nhận thức xã hội trước đây thấp: Trước kia, tự kỷ chỉ được quan tâm ở trẻ nhỏ.

• Triệu chứng nhẹ, dễ nhầm với tính cách: Nhiều người tự kỷ mức độ nhẹ chỉ bị cho là hướng nội, khép kín hoặc “khó gần”.

• Khả năng thích nghi tốt: Họ học cách “bắt chước” hành vi xã hội, che giấu sự khác biệt.

• Thiếu hiểu biết và hỗ trợ tâm lý tại Việt Nam, khiến việc chẩn đoán còn hạn chế.

Việc phát hiện muộn không phải là “quá trễ” — vì hiểu rõ bản thân sẽ giúp người tự kỷ chấp nhận, điều chỉnh và phát triển phù hợp.

4. Cách nhận biết sớm và chẩn đoán tự kỷ ở người lớn

Nếu nghi ngờ bản thân hoặc người thân có dấu hiệu tự kỷ, bạn có thể thực hiện đánh giá sơ bộ và khám chuyên khoa tâm lý – thần kinh.

4.1. Các thang đo sàng lọc phổ biến:

• AQ Test (Autism Spectrum Quotient) – do Simon Baron-Cohen phát triển, đánh giá khả năng giao tiếp và nhận thức xã hội.

• RAADS-R (Ritvo Autism Diagnostic Scale – Revised) – công cụ lâm sàng cho người lớn.

• ADOS-2 (Autism Diagnostic Observation Schedule) – chuẩn vàng trong chẩn đoán ASD.

4.2. Chuyên khoa thăm khám:

• Bác sĩ tâm thần học hoặc tâm lý lâm sàng

• Nhà trị liệu hành vi (ABA, CBT)

• Chuyên gia thần kinh hoặc chuyên viên phát triển nhận thức

Sau khi đánh giá, bác sĩ sẽ xác định người đó thuộc phổ tự kỷ ở mức độ nào (nhẹ, trung bình hay nặng) và đề xuất hướng can thiệp phù hợp.

Bác sĩ sẽ đánh giá tình trạng hiện tại của bạn

5. Hướng hỗ trợ và can thiệp cho người lớn tự kỷ

Mặc dù tự kỷ không thể “chữa khỏi hoàn toàn”, nhưng người trưởng thành thuộc phổ tự kỷ vẫn có thể sống độc lập, hạnh phúc và thành công nếu được hỗ trợ đúng cách.

5.1. Trị liệu tâm lý và hành vi

• Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT): giúp người tự kỷ nhận diện cảm xúc và quản lý phản ứng tốt hơn.

• Đào tạo kỹ năng xã hội: học cách duy trì hội thoại, nhận biết tín hiệu phi ngôn ngữ.

• Trị liệu giao tiếp: cải thiện khả năng diễn đạt, hiểu ngữ cảnh và tương tác.

5.2. Dinh dưỡng và bổ sung hỗ trợ thần kinh

Một số nghiên cứu cho thấy bổ sung dinh dưỡng có thể hỗ trợ chức năng thần kinh và tâm trạng ở người tự kỷ:

• 5-MTHF (folate hoạt tính): giúp tổng hợp chất dẫn truyền thần kinh.

• Vitamin B6, B12: hỗ trợ chuyển hóa homocysteine và tăng năng lượng não.

• Omega-3 (EPA, DHA): cải thiện khả năng tập trung và giao tiếp.

• Magie: giúp giảm căng thẳng và cải thiện giấc ngủ.

👉 Tuy nhiên, việc bổ sung nên theo hướng dẫn của bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng thần kinh.

5.3. Môi trường sống thân thiện

• Duy trì lịch trình rõ ràng, ổn định.

• Hạn chế tiếng ồn, ánh sáng mạnh.

• Tôn trọng không gian riêng và cách xử lý thông tin riêng của người tự kỷ.

• Khuyến khích họ tham gia các hoạt động phù hợp sở thích (vẽ, lập trình, viết, nghiên cứu...).

5.4. Hỗ trợ nghề nghiệp và hòa nhập xã hội

Ngày càng nhiều công ty (như Microsoft, SAP, Google) tuyển dụng người thuộc phổ tự kỷ cho các vị trí đòi hỏi sự tỉ mỉ và tư duy logic cao.

Với môi trường phù hợp, người tự kỷ có thể phát huy thế mạnh vượt trội trong:

• Công nghệ, lập trình

• Khoa học, nghiên cứu

• Nghệ thuật, thiết kế chi tiết

• Sáng tạo và tư duy hệ thống

Một số người tự kỷ hoàn toàn có thể thành công, thậm chí rất xuất sắc trong lĩnh vực họ yêu thích.

6. Cách người thân có thể hỗ trợ người tự kỷ trưởng thành

• Không phán xét hoặc ép họ “hòa nhập” theo cách thông thường.

• Lắng nghe và tôn trọng cảm xúc, giới hạn cá nhân.

• Đặt câu hỏi rõ ràng, trực tiếp thay vì gợi ý mơ hồ.

• Khuyến khích trị liệu tâm lý và đồng hành cùng họ.

• Tạo môi trường an toàn để họ được là chính mình.

7. Câu hỏi thường gặp

7.1. Người lớn có thể được chẩn đoán tự kỷ không?

Có. Dù thường phát hiện ở trẻ nhỏ, người lớn vẫn có thể được chẩn đoán ASD thông qua đánh giá tâm lý và thang đo chuẩn quốc tế.

7.2. Tự kỷ có chữa khỏi không?

Không thể “chữa khỏi”, nhưng có thể cải thiện đáng kể kỹ năng giao tiếp, cảm xúc và chất lượng sống nếu được hỗ trợ đúng cách.

7.3. Làm sao phân biệt tự kỷ với hướng nội hoặc lo âu xã hội?

Người hướng nội chọn ít giao tiếp, còn người tự kỷ gặp khó khăn khi giao tiếp. Còn lo âu xã hội là sợ giao tiếp, chứ không phải thiếu khả năng hiểu tín hiệu xã hội như tự kỷ.

7.4. Người tự kỷ có thể lập gia đình không?

Hoàn toàn có thể. Với sự thấu hiểu và hỗ trợ phù hợp, họ vẫn có mối quan hệ tình cảm, hôn nhân và công việc ổn định.

7.5. Nên làm gì khi nghi ngờ bản thân bị tự kỷ?

Hãy tìm đến bác sĩ tâm lý hoặc chuyên gia phát triển thần kinh để được thăm khám, đánh giá và hướng dẫn trị liệu phù hợp.

Kết luận

Tự kỷ ở người lớn không phải là bệnh, mà là một cách não bộ xử lý thông tin khác biệt. Người tự kỷ có thể gặp khó khăn trong giao tiếp xã hội, cảm xúc và cảm giác, nhưng họ cũng có những thế mạnh độc đáo như sự tỉ mỉ, trung thực và tư duy logic xuất sắc.

Hiểu rõ dấu hiệu tự kỷ ở người lớn không chỉ giúp phát hiện sớm mà còn mở ra con đường hỗ trợ đúng đắn, để mỗi cá nhân được sống trọn vẹn và phát huy tiềm năng của mình.