Hội Chứng Pica: Nguyên Nhân, Triệu Chứng Và Cách Điều Trị Hiệu Quả

Hội chứng Pica là một rối loạn ăn uống hiếm gặp nhưng tiềm ẩn nhiều nguy cơ nghiêm trọng đối với sức khỏe, đặc biệt ở trẻ em, phụ nữ mang thai và người có rối loạn tâm thần. Người mắc hội chứng Pica có xu hướng ăn những thứ không phải thực phẩm, chẳng hạn như đất, giấy, phấn, tóc, kim loại, xà phòng hoặc đá.

Nhiều người xem đây chỉ là “thói quen lạ”, nhưng thực chất Pica là một rối loạn cần chẩn đoán và điều trị, vì có thể gây tắc ruột, ngộ độc kim loại nặng hoặc tổn thương đường tiêu hóa. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện về nguyên nhân – triệu chứng – hướng điều trị hiệu quả để bạn hiểu rõ và xử lý đúng cách.

Hội chứng Pica là gì?

1. Hội chứng Pica là gì?

Hội chứng Pica là rối loạn trong đó người bệnh ăn hoặc liên tục có ham muốn ăn các chất không có giá trị dinh dưỡng, kéo dài ít nhất 1 tháng. Các chất này có thể bao gồm:

• Đất, sỏi, bùn

• Giấy, bìa carton

• Tóc, len

• Kim loại, đồng xu

• Phấn, vôi, sơn tường

• Xà phòng, kem đánh răng

• Đá, băng

• Bao nilon, cao su

Pica thường liên quan đến thiếu dinh dưỡng, rối loạn tâm thần hoặc phát triển thần kinh không bình thường.

2. Ai có nguy cơ mắc hội chứng Pica?

Pica xuất hiện ở nhiều nhóm đối tượng, nhưng phổ biến nhất ở:

• Trẻ em (từ 2–6 tuổi): Do chưa phân biệt được rõ ràng giữa đồ ăn và vật thể lạ.

• Phụ nữ mang thai: Đặc biệt ở 3 tháng đầu khi thay đổi nội tiết và nhu cầu vi chất tăng cao.

• Người có rối loạn phát triển: Tự kỷ, chậm phát triển trí tuệ, tăng động giảm chú ý (ADHD)

• Người có vấn đề tâm lý – xã hội: Trầm cảm, lo âu, bị bỏ rơi, thiếu chăm sóc ở trẻ nhỏ

• Người thiếu vi chất dinh dưỡng: Thiếu sắt, kẽm, canxi là yếu tố liên quan mạnh nhất.

Trẻ nhỏ có xu hướng khám phá thế giới bằng miệng, dễ hình thành thói quen ăn đất, cát, giấy, phấn…

3. Nguyên nhân gây hội chứng Pica

Hội chứng Pica không chỉ có 1 nguyên nhân duy nhất mà là sự kết hợp của nhiều yếu tố:

3.1. Thiếu vi chất dinh dưỡng (đặc biệt là thiếu sắt)

Đây là nguyên nhân phổ biến nhất. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng thiếu sắt có thể kích thích cơ thể thèm ăn đất, sỏi hoặc đá (geophagy). Khi bổ sung sắt, hành vi Pica thường giảm rõ rệt.

3.2. Rối loạn phát triển thần kinh

Trẻ tự kỷ, trẻ chậm phát triển trí tuệ dễ có hành vi ăn đồ vật do:

• Tò mò quá mức

• Không ý thức được nguy hiểm

• Hành vi lặp lại mang tính kích thích cảm giác

3.3. Rối loạn tâm lý

Người đang trải qua:

• Trầm cảm

• Stress kéo dài

• Sang chấn tâm lý (đặc biệt là trẻ bị bạo hành)

có thể dùng hành vi Pica như một cách tự trấn an.

3.4. Ảnh hưởng văn hóa – môi trường

Một số vùng hoặc cộng đồng có thói quen ăn đất, than, đá như một tập tục, khiến hành vi ăn các vật lạ trở thành thói quen từ nhỏ.

3.5. Mang thai

Hormone thay đổi khi mang thai có thể làm thay đổi vị giác, mùi vị và kích thích hành vi ăn đồ vật lạ.

3.6. Bệnh tâm thần

Người mắc tâm thần phân liệt đôi khi có hành vi ăn chất không phải thực phẩm như một biểu hiện rối loạn nhận thức.

Sang chấn tâm lý, đặc biệt là trẻ bị bạo hành hoặc bỏ rơi, là một trong những yếu tố đã được ghi nhận có thể gây ra hoặc làm nặng thêm hội chứng Pica.

4. Triệu chứng của hội chứng Pica

Triệu chứng chính là ăn những thứ không phải thức ăn diễn ra thường xuyên. Tuy nhiên, Pica có thể biểu hiện qua nhiều triệu chứng khác nhau tùy vào loại vật mà bệnh nhân ăn phải.

4.1. Dấu hiệu hành vi

• Thích nhặt đồ để ăn

• Che giấu hành vi ăn đồ vật

• Thèm ăn bất thường

• Thích mùi hương của đất, xăng, sơn

4.2. Dấu hiệu thể chất

Do các vật lạ gây tác hại:

Tắc ruột

• Đau bụng

• Buồn nôn

• Nôn

• Không trung tiện, không đi tiêu

Ngộ độc kim loại nặng (Thường khi ăn phải sơn tường chứa chì)

• Đau bụng

• Co giật

• Mệt mỏi

• Thiếu máu

Tổn thương răng hàm

• Mòn răng

• Gãy răng

• Viêm nướu

Nhiễm ký sinh trùng

• Do ăn đất, bùn.

4.3. Dấu hiệu dinh dưỡng

• Thiếu máu thiếu sắt

• Thiếu kẽm

• Mệt mỏi

• Da xanh xao

Triệu chứng của hội chứng Pica

5. Hội chứng Pica có nguy hiểm không?

Câu trả lời là có. Pica có thể gây ra nhiều biến chứng:

• Tắc ruột cấp: Do ăn tóc, nilon, đá hoặc kim loại.

• Ngộ độc chì: Đặc biệt nếu ăn sơn cũ, đất bị ô nhiễm.

• Nhiễm trùng nặng: Ăn đất hoặc chất bẩn khiến vi khuẩn, ký sinh trùng xâm nhập.

• Tổn thương dạ dày – ruột: Các vật sắc nhọn gây thủng ruột, viêm ruột.

• Ảnh hưởng tâm thần – phát triển: Ở trẻ em, Pica kéo dài có thể ảnh hưởng đến trí tuệ và thể chất.

6. Chẩn đoán hội chứng Pica

Để chẩn đoán Pica, bác sĩ sẽ:

6.1. Khai thác hành vi ăn uống bất thường

Xác định thời gian kéo dài ít nhất 1 tháng.

6.2. Xét nghiệm máu

• Ferritin (sắt)

• Kẽm

• Hormon tuyến giáp

• Dấu hiệu nhiễm trùng

6.3. Chẩn đoán hình ảnh

• X-quang bụng

• Siêu âm

• CT bụng
  (nếu nghi tắc ruột)

6.4. Đánh giá tâm lý – thần kinh

• Đặc biệt ở trẻ tự kỷ hoặc người có bệnh tâm thần.

Chẩn đoán Pica không chỉ dựa vào việc trẻ hoặc người lớn ăn các chất không phải thực phẩm, mà cần đánh giá toàn diện về hành vi, sức khỏe thể chất, tâm lý và nguyên nhân nền.

7. Cách điều trị hội chứng Pica hiệu quả

Điều trị Pica cần kết hợp nhiều phương pháp tùy nguyên nhân. Dưới đây là phác đồ toàn diện và hiệu quả nhất hiện nay.

7.1. Điều trị nguyên nhân dinh dưỡng

Bổ sung vi chất

• Sắt

• Kẽm

• Vitamin C

• Acid folic

Khi nguyên nhân là thiếu sắt, bổ sung đúng phác đồ có thể cải thiện Pica chỉ sau 2–4 tuần.

Điều chỉnh chế độ ăn

• Tăng thịt đỏ, trứng, hải sản

• Bổ sung rau xanh, đậu, hạt

• Ăn đa dạng để giảm cảm giác thèm vật lạ

7.2. Liệu pháp hành vi – tâm lý (rất hiệu quả)

Liệu pháp hành vi thay thế (Habit Reversal Training): Giúp người bệnh thay thế hành vi ăn đồ vật bằng hành động lành mạnh như bóp bóng, nhai kẹo cao su.

Liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT):

• Giảm căng thẳng

• Kiểm soát cảm xúc

• Giảm thói quen ăn vật lạ

Liệu pháp cảm giác (Sensory Integration): Tăng kích thích cảm giác cho trẻ tự kỷ bằng đồ chơi an toàn thay vì chúng cho vào miệng.

7.3. Điều trị nguyên nhân tâm thần

Nếu Pica liên quan đến:

• Trầm cảm

• Rối loạn lo âu

• Tâm thần phân liệt

• Sang chấn tâm lý

Thì bác sĩ sẽ điều trị song song bằng:

• Thuốc chống trầm cảm

• Thuốc an thần

• Tư vấn tâm lý

7.4. Điều trị biến chứng

Nếu người bệnh ăn các vật nguy hiểm, tùy trường hợp có thể phải:

• Điều trị ngộ độc

• Nội soi lấy dị vật

• Phẫu thuật (khi tắc ruột hoặc thủng ruột)

7.5. Giáo dục – hỗ trợ gia đình

Đặc biệt quan trọng ở trẻ em:

• Giữ môi trường sạch

• Tránh để đồ nguy hiểm trong tầm tay trẻ

• Giám sát liên tục

• Hướng dẫn trẻ phân biệt cái ăn được và không ăn được

• Tạo thói quen ăn uống lành mạnh

Gia đình đóng vai trò then chốt trong điều trị và phòng ngừa tái phát Pica, đặc biệt ở trẻ nhỏ.

8. Cách phòng ngừa hội chứng Pica

• Kiểm tra và bổ sung vi chất định kỳ: Đặc biệt ở: Trẻ em, phụ nữ mang thai, người thiếu máu

• Tránh để vật nguy hiểm trong tầm với: Nhất là ở trẻ nhỏ hoặc người khuyết tật trí tuệ.

• Theo dõi hành vi ăn uống: Phát hiện sớm nếu có dấu hiệu bất thường.

• Tăng cường giao tiếp, chăm sóc, hỗ trợ tâm lý: Trẻ bị bỏ rơi hoặc thiếu tình thương có nguy cơ cao hơn.

• Dạy trẻ phân biệt thực phẩm – vật thể lạ: Hình thành thói quen ăn uống đúng cách từ sớm.

9. Khi nào cần đi khám bác sĩ ngay?

Hãy đưa người bệnh đi khám nếu có những dấu hiệu sau:

• Đau bụng dữ dội

• Nôn ói liên tục

• Táo bón lâu ngày, không trung tiện

• Có dấu hiệu thiếu máu

• Nghi ăn phải kim loại, pin, vật sắc

• Có hành vi ăn đồ vật kéo dài hơn 1 tháng

Kết luận

Hội chứng Pica là rối loạn ăn uống đặc biệt và tiềm ẩn nhiều nguy cơ cho sức khỏe, nhưng hoàn toàn có thể điều trị nếu xác định đúng nguyên nhân và xử lý kịp thời. Điều trị Pica cần sự kết hợp của:

• Bổ sung vi chất

• Điều trị tâm lý – hành vi

• Theo dõi y tế

• Hỗ trợ từ gia đình

Việc phát hiện sớm giúp giảm biến chứng, cải thiện sức khỏe và hỗ trợ người bệnh hòa nhập cuộc sống tốt hơn.