Người Có Bệnh Nền Hô Hấp Cần Làm Gì Khi Không Khí Ô Nhiễm?

Ô nhiễm không khí đang trở thành vấn đề nghiêm trọng tại nhiều tỉnh thành ở Việt Nam. Các đợt bụi mịn PM2.5 tăng cao khiến chỉ số AQI liên tục chạm ngưỡng “xấu”, “rất xấu” và thậm chí “nguy hại”. Điều này đặc biệt đáng lo ngại đối với người mắc bệnh nền hô hấp như:

• Hen phế quản

• COPD (bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính)

• Viêm phế quản mạn

• Viêm phổi tái diễn

• Giãn phế quản

• Dị ứng đường hô hấp

• Người từng mắc COVID-19 để lại di chứng phổi

Nhóm này có nguy cơ cao hơn 3–5 lần bị khó thở, bùng phát đợt cấp hoặc phải nhập viện trong những ngày chất lượng không khí giảm mạnh.

Vậy người có bệnh nền hô hấp cần làm gì để bảo vệ sức khỏe khi không khí ô nhiễm? Bài viết dưới đây tổng hợp hướng dẫn chuẩn theo Bộ Y tế – WHO và bác sĩ chuyên khoa hô hấp.

Người có bệnh nền hô hấp cần làm gì khi không khí ô nhiễm?

1. Vì sao người có bệnh nền hô hấp chịu ảnh hưởng nặng nề hơn?

Các hạt bụi mịn PM2.5, PM1.0 có thể đi sâu vào tận phế nang – nơi trao đổi oxy trong phổi. Ở người bình thường, hệ miễn dịch có khả năng lọc và tiêu diệt phần lớn bụi – vi khuẩn – virus. Nhưng đối với người có bệnh nền hô hấp:

1.1. Đường thở đã bị tổn thương sẵn

Hen, COPD hay viêm phế quản mạn khiến đường thở:

• Dễ co thắt

• Tăng tiết đờm

• Giảm khả năng tự làm sạch

Khi hít bụi mịn, tình trạng viêm nặng hơn.

1.2. Chức năng phổi suy giảm

Dung tích phổi thấp → dễ hụt hơi, khó thở khi không khí ô nhiễm.

1.3. Sức đề kháng tại phổi yếu

Niêm mạc phổi bị viêm kéo dài → dễ nhiễm vi khuẩn, virus.

1.4. Bụi mịn kích hoạt đợt cấp

PM2.5 → gây viêm nặng → khởi phát:

• Cơn hen cấp

• Đợt kịch phát COPD

• Viêm phổi

• Viêm phế quản cấp

• Dị ứng, hắt hơi, ngứa mắt

👉 Vì vậy, người có bệnh nền hô hấp là nhóm cần bảo vệ nghiêm ngặt nhất trong giai đoạn không khí ô nhiễm.

2. Dấu hiệu cảnh báo bệnh nặng lên do ô nhiễm không khí

Nếu thuộc nhóm nguy cơ, bạn cần đặc biệt chú ý khi gặp các triệu chứng:

• Ho tăng dần trong ngày

• Khó thở, thở khò khè, thở rít

• Nặng tức ngực

• Tăng lượng đờm hoặc đờm chuyển màu vàng – xanh

• Khó ngủ do khó thở

• Mệt nhiều, không làm được việc nhẹ

• Đo SpO₂ giảm dưới 94%

• Dùng thuốc giãn phế quản nhưng không cải thiện

Nếu có 1 trong các dấu hiệu trên → phải xử lý ngay

3. Người có bệnh nền hô hấp cần làm gì theo từng mức AQI?

Dưới đây là hướng dẫn chuẩn Bộ Y tế dành riêng cho người mắc bệnh hô hấp mạn tính.

3.1. AQI 51 – 100 (Trung bình) – Có thể ra ngoài nhưng phải cẩn thận

• Đeo khẩu trang y tế chuẩn khi ra đường.

• Tránh vận động mạnh ngoài trời.

• Mang theo thuốc cắt cơn hen / thuốc giãn phế quản.

• Theo dõi triệu chứng: ho – khó thở – khò khè.

3.2. AQI 101 – 150 (Kém) – Hạn chế ra ngoài

• Không tập thể dục ngoài trời.

• Chỉ ra ngoài khi cần thiết.

• Luôn đeo khẩu trang N95, KF94, KN95.

• Mở máy lọc không khí trong nhà.

• Rửa mũi bằng nước muối sau khi về nhà.

3.3. AQI 151 – 200 (Xấu) – Nguy hiểm với người có bệnh nền hô hấp

• Tránh ra ngoài tối đa.

• Nếu phải đi ra đường → bắt buộc đeo khẩu trang N95.

• Mang theo thuốc hen/COPD mọi lúc.

• Hạn chế đi xe máy, chuyển sang ô tô hoặc phương tiện công cộng.

• Đóng kín cửa, bật máy lọc không khí 24/24.

3.4. AQI 201 – 300 (Rất xấu) – Không nên ra ngoài

• Ở trong nhà hoàn toàn (trừ trường hợp khẩn cấp).

• Tuyệt đối không tập thể dục ngoài trời.

• Người già và trẻ em bị hen tuyệt đối không ra ngoài.

• Sử dụng dung dịch nhỏ mũi – súc họng 2–3 lần/ngày.

• Giảm tiếp xúc khói bếp, khói nhang, nước hoa, mùi nồng.

3.5. AQI > 300 (Nguy hại) – Mức cảnh báo đỏ

• Tuyệt đối ở trong nhà.

• Đóng kín cửa – che khe cửa – bật máy lọc không khí liên tục.

• Chuẩn bị thuốc điều trị đầy đủ.

• Gia đình có trẻ hen → có thể cho nghỉ học 1–2 ngày.

• Đo SpO₂ thường xuyên nếu có máy đo.

Đo SpO₂ đặc biệt cần thiết đối với những người mắc các bệnh nền hô hấp như hen phế quản, COPD, viêm phổi mạn, xơ phổi, người cao tuổi có phổi yếu…

4. Hướng dẫn bảo vệ sức khỏe hô hấp hằng ngày

Đây là phần quan trọng nhất dành cho người bệnh nền hô hấp.

4.1. Đeo khẩu trang đúng chuẩn

Người bệnh hô hấp không nên dùng khẩu trang vải.
Thay vào đó, nên sử dụng:

• N95

• KF94

• KN95

Tiêu chí lựa chọn:

• Lọc được bụi mịn PM2.5

• Ôm sát khuôn mặt

• Dễ thở, không bí khí

Nên thay khẩu trang 3–5 ngày/lần hoặc khi ẩm.

4.2. Giữ môi trường sống sạch – ít bụi

Trong nhà có thể ô nhiễm gấp 2–5 lần ngoài trời nếu không được vệ sinh đúng cách.

Bạn nên:

• Sử dụng máy lọc không khí HEPA H13

• Lau nhà bằng khăn ẩm

• Không dùng thảm dày hoặc rèm quá nhiều

• Vệ sinh điều hòa mỗi 2–3 tháng

• Tránh đốt nhang, đốt nến thơm, xịt phòng

• Phơi chăn ga dưới nắng 1–2 lần/tuần

4.3. Rửa mũi – họng – mắt

Người bệnh hô hấp nên:

• Xịt rửa mũi bằng nước muối 0,9%

• Súc họng nước muối

• Nhỏ mắt bằng nước muối sinh lý

Tần suất:

• Bình thường: 1–2 lần/ngày

• Ngày ô nhiễm: 2–4 lần/ngày

Giúp loại bỏ bụi mịn, giảm nguy cơ đợt cấp.

4.4. Tuân thủ điều trị

Người mắc bệnh nền hô hấp tuyệt đối không tự ý ngừng thuốc, đặc biệt là:

• Thuốc corticoid dạng xịt

• Thuốc giãn phế quản

• Thuốc kháng viêm

• Thuốc cắt cơn

Ngừng thuốc có thể gây đợt cấp nghiêm trọng khi gặp bụi mịn.

4.5. Mang theo “bộ dụng cụ cấp cứu cá nhân”

Đặc biệt với người có hen – COPD – dị ứng.

Trong túi luôn có:

• Inhaler (bình xịt giãn phế quản nhanh)

• Thuốc uống theo chỉ định bác sĩ

• Khẩu trang dự phòng

• Nước muối rửa mũi

• Máy đo SpO₂ (nếu có)

4.6. Chế độ ăn và bổ sung giúp phổi khỏe

Nên ăn:

• Ổi, cam, bưởi, kiwi (vitamin C)

• Cà rốt, cà chua, bí đỏ (beta-carotene)

• Gừng, nghệ, tỏi (kháng viêm)

• Cá hồi, óc chó (Omega-3)

Nên uống:

• Nước ấm

• Trà gừng

• Trà hoa cúc

• Mật ong (giảm ho)

Hạn chế:

• Đồ chiên rán

• Đồ ngọt

• Rượu bia

• Thức ăn nhiều dầu mỡ

Thường xuyên bổ sung thực phẩm giúp phổi khỏe mạnh

5. Người có bệnh hen – COPD – viêm phế quản cần làm gì khi phải ra ngoài?

Nếu bắt buộc phải ra ngoài khi AQI xấu, hãy tuân thủ các bước sau:

• Bước 1: Kiểm tra AQI trước khi đi: Nếu AQI > 150 → cố gắng đổi lịch hẹn.

• Bước 2: Chuẩn bị khẩu trang đúng chuẩn: Dùng khẩu trang N95 hoặc KF94, đeo kín mũi – má – cằm.

• Bước 3: Mang theo thuốc cắt cơn: Đối với người hen: bình xịt salbutamol. Đối với COPD: thuốc giãn phế quản tác dụng nhanh

• Bước 4: Hạn chế đứng chờ xe, chờ đèn đỏ: Tránh khu vực nhiều xe máy, xe tải.

• Bước 5: Về đến nhà phải rửa mặt – rửa tay – rửa mũi: Loại bỏ bụi mịn ngay lập tức.

6. Xử lý khi triệu chứng bệnh nặng lên

Khi xuất hiện:

• Ho nhiều dần

• Khó thở tăng

• Khò khè không giảm

• Tức ngực

• Đờm đục hoặc có mùi

• Sốt

• SpO₂ < 94%

Cách xử lý nhanh tại nhà

• Dùng thuốc cắt cơn theo chỉ định

• Sử dụng liệu pháp khí dung (nếu bác sĩ đã kê)

• Ngồi thẳng, không nằm

• Mở máy tạo ẩm (không xông tinh dầu)

• Uống nước ấm từng ngụm nhỏ

Khi nào cần đi cấp cứu?

• Khó thở tăng nhanh

• Tím môi, tím đầu ngón tay

• Không nói được > 2–3 từ

• SpO₂ < 92% (kể cả khi đang thở bình oxy tại nhà)

• Trẻ em thở rút lõm lồng ngực

👉 Đưa đến bệnh viện ngay lập tức.

7. Lời khuyên của bác sĩ hô hấp: Đừng chờ đến khi đau ngực mới phòng bệnh

Bác sĩ chuyên khoa phổi khuyến cáo:

• Ô nhiễm không khí là “kẻ kích hoạt đợt cấp mạnh nhất”.

• Người có bệnh hô hấp cần trang bị kiến thức như người có bệnh tim mạch.

• Tập thở đúng là “liều thuốc không tốn tiền” giúp giảm nguy cơ khó thở.

Bài tập thở 4-6-4 dành riêng cho người bệnh hô hấp

• Hít vào 4 giây

• Giữ hơi 6 giây

• Thở ra 4 giây

Làm 5–10 phút mỗi ngày giúp tăng dung tích phổi.

Kết luận: Chủ động phòng ngừa – chìa khóa sống khỏe trong thời đại ô nhiễm

Người có bệnh nền hô hấp cần được bảo vệ đặc biệt trong mùa ô nhiễm. Việc chủ động theo dõi AQI – đeo khẩu trang đúng chuẩn – rửa mũi – tuân thủ điều trị và biết cách hành động trong từng mức ô nhiễm sẽ giúp:

• Giảm nguy cơ đợt cấp

• Tránh nhập viện

• Duy trì chức năng phổi

• Nâng cao chất lượng cuộc sống

Không khí có thể ô nhiễm, nhưng sức khỏe thì bạn hoàn toàn có thể chủ động bảo vệ.