Ngất là tình trạng mất ý thức, khởi phát đột ngột, diễn ra trong thời gian rất ngắn và hồi phục một cách tự nhiên.

Trong lúc đó, người bệnh hoàn toàn không nhận thức được mọi thứ xung quanh, mất khả năng kiểm soát tư thế và không đáp ứng lại với các kích thích.

Ngất là hệ quả của sự giảm lưu lượng máu não.

Ngất xảy ra đột ngột, không báo trước, khi người bệnh đang làm việc, đi lại, tập thể dục, gắng sức hay cả khi đứng yên, đi tiểu/đại tiện, ho, hắt hơi, cười, nhìn thấy cảnh đáng sợ, đi đến nơi đông người, nóng bức...

Một số trường hợp khác, người bệnh có thể khai báo cảm giác tim đập nhanh, hồi hộp, chóng mặt, choáng váng, đứng không vững... ngay trước khi xảy ra ngất.

Khi phát hiện, người bệnh thường trong tư thế té ngã, chấn thương đầu, tay chân. Màu sắc da tái nhợt, bắt mạch rất nhanh hay chậm, không đều, hơi thở yếu hay ngưng thở. Lay gọi, kích thích đau, bệnh nhân không phản ứng gì.

Thông thường ngất chỉ kéo dài vài giây đến vài phút, sau đó người bệnh tỉnh táo lại hoàn toàn, không có bất thường gì. Nếu kéo dài hơn hay bệnh nhân vẫn trong trạng thái u ám, lú lẫn, yếu liệt sau cơn ngất thì nên nghĩ nguyên nhân khác.

Có rất nhiều nguyên nhân gây ra ngất. Lời khai càng chi tiết của bệnh nhân hay người chứng kiến về hoàn cảnh, tư thế xảy ra ngất sẽ càng giúp cho bác sĩ xác định nguyên nhân nào.

Ngất có 3 nhóm nguyên nhân chính:

Ngất do phản xạ thần kinh - tim là loại ngất phổ biến, xảy ra trên những người bình thường, trẻ tuổi. Loại này thường hay tái phát khi bệnh nhân vào một hoàn cảnh nhất định như môi trường nóng hoặc đông người, uống rượu nhiều, ho, hắt hơi, cười lớn, rặn đi vệ sinh, có cảm xúc mạnh như sợ hãi, đau đớn...

Ngất do hạ huyết áp tư thế đứng xảy ra khi bị hao hụt thể tích tuần hoàn trong cơ thể như nôn ói, tiêu chảy, đổ mồ hôi... mà lượng nước uống vào không đủ. Người bệnh tăng huyết áp vẫn có thể ngất nếu dùng thuốc quá liều, nhất là các nhóm lợi tiểu, dãn mạch.

Ngất do bệnh lý tim mạch tiềm ẩn là loại nguy hiểm nhất. Trong đó, loạn nhịp là nguyên nhân chính yếu. Loạn nhịp có thể do bệnh tim có sẵn hay tự phát, nếu không phát hiện sớm và phòng ngừa thì dễ ngưng tim, tử vong. Ngoài ra, các tổn thương cấu trúc khác ở tim cũng gây ngất như nhồi máu/thiếu máu cơ tim, hẹp/hở van động mạch chủ, u nhầy tim, thuyên tắc phổi, bóc tách động mạch chủ,...

Điều trị ngất không phải là điều trị trạng thái ngất, vì ngất xảy ra và tự phục hồi rất nhanh. Chủ yếu là tìm kiếm và tích cực điều trị đúng nguyên nhân gây ra ngất.

Đối với ngất do phản xạ, người bệnh cần biết cách nhận biết sớm các tình huống dễ gây ngất, các triệu chứng cảnh báo để nhanh chóng tìm tư thế an toàn, như ngồi xuống, nằm xuống, tránh để té ngã.

Đối với ngất do hạ huyết áp tư thế đứng, nên uống thêm nước, bù đắp lượng dịch mất do tiêu chảy, nôn ói, sau vận động nhiều hay thời tiết nắng nóng. Bệnh nhân tăng huyết áp cần theo dõi huyết áp thường xuyên và tái khám để bác sĩ điều chỉnh thuốc cho phù hợp. Nếu phải đi, đứng kéo dài, nên mang vớ áp lực hay mặc áo bó thân mình.

Người bị ngất do bệnh lý tim mạch cần được tích cực điều trị. Khi uống thuốc chống loạn nhịp, người bệnh phải tuân thủ thuốc và tái khám định kì. Nếu do bệnh tim thiếu máu cục bộ, phải kiểm soát các yếu tố nguy cơ như ngưng thuốc lá, hạ lipid máu, ổn định đường huyết... Nếu có bệnh lý cấu trúc của van tim, phình dãn, bóc tách động mạch,... nên sớm can thiệp, phẫu thuật triệt để.

Phòng ngừa ngất đặc biệt có ý nghĩa nếu ngất tái đi tái lại nhiều lần. Cách tốt nhất luôn là phòng tránh môi trường dễ gây ra ngất. Giữ cảm xúc ổn định, không lo lắng, căng thẳng hay buồn vui quá mức. Tránh lui tới nơi đông người, chen lấn, nóng nực...

Tập thói quen uống đủ nước, ít nhất 2 lit mỗi ngày. Nếu lao động, hoạt động thể lực nặng hay ở ngoài trời, uống nước nhiều hơn và nên thêm một ít muối ăn vào nước uống nhằm đảm bảo cân bằng điện giải. Luyện tập thể dục thể thao thường xuyên vừa giúp cơ thể tăng sức dẻo dai, vừa giúp phòng tránh các bệnh tim mạch, ổn định đường huyết, mỡ máu.

Ở những bệnh nhân được phát hiện có rối loạn nhịp tim nguy hiểm và đã từng bị ngất, nên tham khảo ý kiến chuyên môn về chỉ định đặt máy phá rung cấy dưới da, giảm thiểu nguy cơ đột tử.