Hội Chứng Màng Não Là Gì? Nguyên Nhân, Triệu Chứng Và Cách Điều Trị

Hệ thần kinh trung ương của chúng ta được bao bọc và bảo vệ bởi một hệ thống đặc biệt gọi là màng não (meninges). Khi cấu trúc này bị kích thích, viêm hoặc tổn thương, cơ thể sẽ xuất hiện hội chứng màng não – một tình trạng nguy hiểm có thể đe dọa tính mạng nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời.

Hội chứng màng não không phải là một bệnh lý đơn lẻ, mà là tập hợp các triệu chứng lâm sàng điển hình, thường gặp trong nhiều bệnh như viêm màng não, xuất huyết dưới nhện, u não hay các rối loạn tự miễn.

Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ:

• Hội chứng màng não là gì?

• Nguyên nhân thường gặp

• Triệu chứng đặc trưng

• Cách chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa

Cấu trúc màng não

1. Màng não là gì?

Màng não là lớp màng mỏng nhưng bền vững, bao quanh não và tủy sống, giữ vai trò quan trọng trong bảo vệ và nuôi dưỡng hệ thần kinh trung ương.

Màng não có 3 lớp chính:

• Màng cứng (dura mater): lớp ngoài cùng, áp sát xương sọ, có nhiều mạch máu và xoang tĩnh mạch lớn.

• Màng nhện (arachnoid mater): lớp giữa, mỏng, không có mạch máu, tạo khoang chứa dịch não tủy.

• Màng mềm (pia mater): lớp trong cùng, ôm sát bề mặt não – tủy, giàu mạch máu nuôi dưỡng tế bào thần kinh.

Ngoài vai trò bảo vệ, màng não còn tham gia:

• Duy trì dịch não tủy giúp đệm và giảm chấn động cho não bộ.

• Hình thành hàng rào máu não ngăn tác nhân gây bệnh xâm nhập.

• Vận chuyển chất dinh dưỡng và đào thải chất thải chuyển hóa.

Khi bất kỳ lớp nào của màng não bị tổn thương, cơ thể sẽ xuất hiện những biểu hiện bất thường gọi chung là hội chứng màng não.

2. Hội chứng màng não là gì?

Hội chứng màng não là tập hợp các triệu chứng thần kinh xuất hiện khi màng não bị kích thích hoặc tổn thương bởi nhiều nguyên nhân khác nhau.

Các triệu chứng đặc trưng nhất gồm:

• Đau đầu dữ dội, liên tục

• Cứng gáy (khó cúi hoặc ngửa cổ)

• Sốt cao

• Buồn nôn và nôn vọt

• Rối loạn ý thức

Đây là dấu hiệu cảnh báo sớm của những bệnh lý nặng như viêm màng não, xuất huyết não, u não hoặc bệnh lý tự miễn. Nếu không được xử trí kịp thời, người bệnh có thể đối mặt với di chứng thần kinh lâu dài hoặc tử vong.

Khi nghi ngờ hội chứng màng não, cần đưa bệnh nhân đi cấp cứu ngay, không tự xử trí tại nhà.

3. Nguyên nhân gây hội chứng màng não

3.1. Nguyên nhân nhiễm trùng

Đây là nhóm nguyên nhân phổ biến và nguy hiểm nhất:

• Viêm màng não do vi khuẩn: thường do não mô cầu, phế cầu, Haemophilus influenzae. Đây là tình trạng cấp cứu, có thể tử vong nhanh chóng.

• Viêm màng não do virus: enterovirus, herpes simplex virus… thường nhẹ hơn nhưng vẫn gây triệu chứng rõ rệt.

• Viêm màng não do nấm: gặp ở bệnh nhân suy giảm miễn dịch, HIV/AIDS, sau ghép tạng.

• Ký sinh trùng: hiếm gặp, như amip gây viêm não – màng não.

3.2. Nguyên nhân không nhiễm trùng

• Xuất huyết dưới nhện: thường do vỡ phình mạch não hoặc chấn thương sọ não.

• U não, di căn não: khối u gây chèn ép và kích thích màng não.

• Bệnh tự miễn: lupus ban đỏ hệ thống, viêm mạch.

• Thuốc: một số loại thuốc (NSAIDs, kháng sinh nhóm sulfamid) có thể gây phản ứng viêm màng não.

4. Triệu chứng của hội chứng màng não

4.1. Triệu chứng toàn thân

• Sốt cao đột ngột kèm rét run.

• Mệt mỏi, chán ăn, suy nhược cơ thể.

4.2. Triệu chứng thần kinh điển hình

• Đau đầu dữ dội: thường là đau toàn đầu, không giảm khi nghỉ ngơi hay dùng thuốc thông thường.

• Cứng gáy: khi cố gắng cúi đầu, bệnh nhân sẽ thấy đau và kháng cự.

• Buồn nôn, nôn vọt: nôn không liên quan đến ăn uống, thường kèm đau đầu.

• Sợ ánh sáng, sợ tiếng động: biểu hiện tăng nhạy cảm thần kinh.

• Rối loạn ý thức: lơ mơ, ngủ gà, thậm chí hôn mê.

• Co giật: thường gặp ở trẻ em hoặc viêm màng não nặng.

• Buồn ngủ, ngủ gà, khó đánh thức: Dấu hiệu rối loạn ý thức sớm.

4.3. Triệu chứng ở trẻ em

• Trẻ sơ sinh: thường có sốt, bỏ bú, lờ đờ, quấy khóc nhiều, dễ cáu kỉnh. Thóp phồng (ở trẻ dưới 18 tháng).

• Trẻ nhỏ: sốt kèm nôn, chán ăn, buồn ngủ quá mức, cáu kỉnh, có thể phát ban hoặc co giật khi sốt cao.

• Trẻ lớn: hay than đau đầu, đau lưng, cứng cổ, nhạy cảm với ánh sáng, xuất hiện phát ban màu tím (thường ở chân, tay, đặc biệt vùng cẳng và bàn).

Triệu chứng của hội chứng màng não

5. Đối tượng dễ mắc hội chứng màng não

Một số nhóm có nguy cơ cao hơn:

• Trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ: hệ miễn dịch chưa hoàn thiện.

• Thanh thiếu niên, người sống tập thể: dễ lây nhiễm vi khuẩn não mô cầu.

• Người cao tuổi: sức đề kháng yếu, dễ mắc bệnh hô hấp gây biến chứng.

• Người suy giảm miễn dịch: HIV/AIDS, bệnh nhân hóa trị, ghép tạng.

• Người chưa tiêm phòng đầy đủ: thiếu vắc xin phòng phế cầu, não mô cầu, Hib.

6. Biến chứng nguy hiểm nếu không điều trị

Nếu chậm trễ trong chẩn đoán và điều trị, hội chứng màng não có thể dẫn đến:

• Phù não, tụt não → tử vong.

• Điếc, mù do tổn thương thần kinh.

• Động kinh mạn tính.

• Di chứng thần kinh, chậm phát triển trí tuệ ở trẻ em.

• Sốc nhiễm khuẩn, suy đa tạng (trong viêm màng não do vi khuẩn).

7. Chẩn đoán hội chứng màng não

Các phương pháp thường được áp dụng:

• Khám lâm sàng: kiểm tra dấu hiệu cứng gáy, Kernig, Brudzinski.

• Chọc dò dịch não tủy: xét nghiệm dịch não tủy để xác định nguyên nhân (vi khuẩn, virus, nấm).

• Xét nghiệm máu: công thức máu, CRP, cấy máu.

• Hình ảnh học: CT, MRI não phát hiện xuất huyết, u não.

Chẩn đoán hội chứng màng não dựa vào triệu chứng lâm sàng thần kinh điển hình kết hợp với phân tích dịch não tủy, từ đó xác định nguyên nhân và lựa chọn hướng điều trị phù hợp.

8. Cách điều trị hội chứng màng não

8.1. Nguyên tắc chung

• Nhập viện ngay khi có triệu chứng nghi ngờ.

• Điều trị nguyên nhân kết hợp chăm sóc hỗ trợ.

8.2. Điều trị cụ thể

• Do vi khuẩn: kháng sinh tĩnh mạch phổ rộng (Ceftriaxone, Vancomycin…), phối hợp corticoid giảm viêm.

• Do virus: chủ yếu điều trị triệu chứng; riêng HSV dùng Acyclovir.

• Do nấm: Amphotericin B, Fluconazole.

• Xuất huyết dưới nhện: phẫu thuật, can thiệp nội mạch, kiểm soát áp lực nội sọ.

• Do u não: phẫu thuật, xạ trị hoặc hóa trị.

8.3. Chăm sóc hỗ trợ

• Nghỉ ngơi tuyệt đối tại giường.

• Thuốc hạ sốt, giảm đau.

• Truyền dịch, bù điện giải.

• Kiểm soát co giật bằng thuốc chống động kinh.

• Thở oxy khi suy hô hấp.

9. Phòng ngừa hội chứng màng não

• Rửa tay sạch thường xuyên bằng xà phòng và nước.

• Che miệng, mũi khi ho hoặc hắt hơi.

• Khử trùng bề mặt hay tiếp xúc hàng ngày.

• Tránh bơi, uống nước từ nguồn có nguy cơ ô nhiễm.

• Quan hệ tình dục an toàn, tránh tiếp xúc với người có nguy cơ nhiễm herpes.

• Đeo khẩu trang tại nơi nhiều bụi (công trường, bão bụi) để giảm nguy cơ nhiễm nấm.

• Áp dụng biện pháp phòng ngừa bổ sung nếu sống ở khu vực thường xảy ra nhiễm nấm.

• Khám sức khỏe định kỳ, đặc biệt với người suy giảm miễn dịch hoặc có nguy cơ cao.

Kết luận

Hội chứng màng não là một tình trạng nguy hiểm, có thể xuất hiện ở mọi lứa tuổi và để lại hậu quả nghiêm trọng nếu không được phát hiện sớm. Việc nhận diện các dấu hiệu như đau đầu dữ dội, cứng gáy, sốt cao, nôn vọt, rối loạn ý thức là chìa khóa để kịp thời đưa người bệnh đến cơ sở y tế.

Đồng thời, tiêm phòng đầy đủ, giữ gìn vệ sinh và điều trị sớm các bệnh nhiễm trùng là biện pháp quan trọng nhất để phòng ngừa hội chứng này.