Rối Loạn Tăng Động Giảm Chú Ý (ADHD): Nguyên Nhân Và Cách Can Thiệp

Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD – Attention Deficit Hyperactivity Disorder) là một trong những rối loạn phát triển thần kinh phổ biến nhất ở trẻ em và có thể kéo dài đến tuổi trưởng thành. Trẻ mắc ADHD thường gặp khó khăn trong việc tập trung, kiểm soát hành vi và cảm xúc, ảnh hưởng không nhỏ đến học tập, giao tiếp và cuộc sống gia đình.

Nhiều phụ huynh ban đầu nhầm lẫn ADHD với sự nghịch ngợm, hiếu động thông thường. Tuy nhiên, nếu không được nhận diện và can thiệp đúng cách, ADHD có thể gây ra những hậu quả lâu dài như giảm hiệu suất học tập, khó hòa nhập xã hội và thậm chí ảnh hưởng tâm lý.

Vậy ADHD là gì? Nguyên nhân từ đâu? Làm sao để nhận biết sớm và hỗ trợ con đúng cách? Hãy cùng tìm hiểu toàn diện về rối loạn tăng động giảm chú ý trong bài viết sau.

Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD)

1. Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) là gì?

ADHD là một rối loạn phát triển thần kinh đặc trưng bởi ba nhóm triệu chứng chính:

• Giảm chú ý: khó duy trì sự tập trung, dễ bị xao nhãng

• Tăng động: hoạt động quá mức, không ngừng nghỉ

• Xung động: hành vi bốc đồng, thiếu kiểm soát

ADHD không phải là bệnh tâm thần, cũng không phải do giáo dục sai cách. Đây là một rối loạn sinh học thần kinh có liên quan đến hoạt động của não bộ và chất dẫn truyền thần kinh như dopamine, norepinephrine.

2. Nguyên nhân gây ra ADHD

Cho đến nay, chưa có nguyên nhân chính xác tuyệt đối, nhưng các nhà khoa học xác định ADHD có thể đến từ nhiều yếu tố kết hợp:

2.1. Yếu tố di truyền

• ADHD có xu hướng di truyền trong gia đình.

• Nếu cha hoặc mẹ từng mắc ADHD, nguy cơ con bị ADHD cao hơn gấp 4–5 lần.

2.2. Sự bất thường trong não bộ

• Một số nghiên cứu MRI cho thấy cấu trúc và chức năng não ở người ADHD khác biệt so với bình thường.

• Vùng kiểm soát chú ý, ức chế hành vi hoạt động kém hiệu quả.

2.3. Môi trường trước và sau sinh

• Phơi nhiễm với chì, khói thuốc lá, rượu khi mang thai

• Trẻ sinh non, thiếu cân, sang chấn sơ sinh

• Môi trường sống căng thẳng, thiếu kích thích tích cực

Nguyên nhân gây ra ADHD

3. Dấu hiệu nhận biết ADHD:

ADHD được chia thành 3 thể chính:

1. Thể không chú ý chủ yếu (Inattentive type)

2. Thể tăng động – xung động (Hyperactive-Impulsive type)

3. Thể kết hợp (Combined type)

3.1. Dấu hiệu kém tập trung (giảm chú ý)

• Dễ mất tập trung khi học tập, làm việc, hoặc khi chơi

• Không lắng nghe khi người khác nói, ngay cả khi không bị phân tâm

• Dễ quên, hay để quên đồ dùng học tập, vật dụng cá nhân

• Khó tổ chức công việc, thường chần chừ hoặc bỏ dở giữa chừng

• Tránh hoặc không thích làm việc cần sự kiên trì (làm bài tập, đọc sách…)

• Thường xuyên mắc lỗi bất cẩn trong học tập hoặc công việc (ví dụ: điền sai, bỏ sót câu…)

3.2. Dấu hiệu tăng động – xung động

• Luôn cử động tay chân, vặn vẹo, đứng ngồi không yên

• Không thể ngồi yên lâu trong lớp học, nhà thờ hoặc nơi cần giữ trật tự

• Hay nói nhiều, nói chen, nói lạc chủ đề

• Trả lời khi chưa nghe hết câu hỏi

• Ngắt lời hoặc chen ngang vào cuộc trò chuyện hoặc hoạt động của người khác

• Khó chờ đến lượt trong các trò chơi hoặc khi xếp hàng

3.3. Dấu hiệu ở người trưởng thành

ADHD không chỉ xảy ra ở trẻ em – người lớn cũng có thể bị, với các biểu hiện:

• Thiếu tổ chức, trì hoãn, khó hoàn thành công việc

• Hay đánh mất đồ, quên lịch hẹn

• Cáu gắt, dễ kích động, đặc biệt khi căng thẳng

• Gặp khó khăn trong duy trì sự tập trung khi lái xe, học tập, họp hành

• Mối quan hệ cá nhân dễ bị ảnh hưởng vì bốc đồng, hay ngắt lời

Những triệu chứng của rối loạn tăng động giảm chú ý ADHD

4. Phân loại rối loạn tăng động giảm chú ý

ADHD được chia thành 3 dạng chính:

5. Ảnh hưởng của ADHD đến cuộc sống

Nếu không được hỗ trợ sớm và đúng cách, ADHD có thể dẫn đến:

• Kết quả học tập kém, mất tự tin

• Gặp khó khăn trong quan hệ bạn bè, bị cô lập

• Nguy cơ trầm cảm, rối loạn lo âu, hành vi chống đối

• Khó hòa nhập xã hội khi trưởng thành

Tuy nhiên, nếu được phát hiện sớm và can thiệp hiệu quả, trẻ ADHD hoàn toàn có thể phát triển bình thường, thậm chí vượt trội về sáng tạo, năng động, nếu được định hướng đúng.

6. ADHD có thể điều trị dứt điểm không?

Hiện tại, ADHD không thể “chữa khỏi hoàn toàn”, nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát và cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống nếu được can thiệp đúng cách. Trẻ có thể học được cách thích nghi, điều chỉnh hành vi và phát triển khả năng tập trung tốt hơn theo thời gian.

7. Các phương pháp can thiệp ADHD hiệu quả

7.1. Liệu pháp hành vi

• Áp dụng cho trẻ nhỏ (dưới 6 tuổi)

• Giúp trẻ học cách kiểm soát cảm xúc, tăng khả năng tập trung

• Cần phối hợp giữa chuyên gia tâm lý và phụ huynh

7.2. Giáo dục đặc biệt & hỗ trợ học tập

• Sắp xếp lớp học phù hợp

• Dạy kỹ năng tổ chức, lập kế hoạch

• Tăng cường phản hồi tích cực, giảm phạt

7.3. Điều trị bằng thuốc (nếu cần)

• Dành cho trường hợp trung bình đến nặng

• Nhóm thuốc kích thích (methylphenidate, amphetamine)

• Nhóm không kích thích (atomoxetine)

• Phải do bác sĩ chuyên khoa kê đơn, theo dõi sát

7.4. Hỗ trợ từ cha mẹ và gia đình

• Hiểu đúng về ADHD, tránh quát mắng, đổ lỗi

• Tạo môi trường ổn định, kiên nhẫn, có kế hoạch rõ ràng

• Củng cố hành vi tích cực bằng khen thưởng

Không nên tự ý dùng thuốc hay đánh giá trẻ một cách chủ quan tại nhà. Việc thăm khám với bác sĩ chuyên khoa sớm giúp can thiệp đúng thời điểm, hạn chế hệ quả lâu dài.

8. Một số quan niệm sai lầm về ADHD

9. Lời khuyên cho cha mẹ có con ADHD

• Tìm hiểu kỹ về ADHD: Kiến thức là chìa khóa để đồng hành cùng con

• Kiên nhẫn và yêu thương: Trẻ ADHD không “cố ý” nghịch, mà do não bộ điều khiển hành vi kém

• Tạo lịch trình rõ ràng: Giúp con học cách tổ chức thời gian, hoạt động hiệu quả

• Khen ngợi thay vì trừng phạt: Tập trung vào điều con làm được, không chỉ lỗi sai

• Hợp tác với giáo viên, chuyên gia: Cùng xây dựng chiến lược hỗ trợ con tốt nhất

Kết luận

Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) không phải là “cá tính xấu” hay do thiếu dạy dỗ, mà là một rối loạn phát triển thần kinh thực sự cần được hiểu đúng và hỗ trợ đúng. Việc phát hiện sớm, can thiệp tích cực và đồng hành kiên nhẫn từ cha mẹ, nhà trường và bác sĩ sẽ giúp trẻ ADHD phát triển tiềm năng tối đa, sống vui khỏe và thành công như bao người khác.