Sa Sút Trí Tuệ Thể Lewy: Dấu Hiệu Nhận Biết Sớm, Nguyên Nhân Và Điều Trị

Sa sút trí tuệ thể Lewy (Lewy Body Dementia – LBD) là một trong những nguyên nhân phổ biến nhất gây sa sút trí tuệ ở người lớn tuổi, chỉ đứng sau Alzheimer. Bệnh đặc trưng bởi sự tích tụ bất thường của protein alpha-synuclein trong tế bào thần kinh, hình thành các “thể Lewy”.

Khác với Alzheimer, LBD thường đi kèm biến động nhận thức, ảo giác sinh động, rối loạn giấc ngủ và triệu chứng vận động giống Parkinson. Việc nhận biết sớm là yếu tố then chốt để điều trị hiệu quả và kéo dài chất lượng sống cho người bệnh.

Tên gọi “Lewy” trong sa sút trí tuệ thể Lewy xuất phát từ Lewy bodies – các protein α-synuclein tích tụ bất thường trong não, làm chết tế bào thần kinh.

1. Sa sút trí tuệ thể Lewy là gì?

LBD là rối loạn thoái hóa thần kinh tiến triển, ảnh hưởng đến trí nhớ, suy nghĩ, hành vi và vận động. Bệnh thường khởi phát sau tuổi 50, tỷ lệ mắc cao hơn ở nam giới.

Có hai thể chính:

• Sa sút trí tuệ thể Lewy thuần (pure LBD): triệu chứng nhận thức và vận động xuất hiện gần như cùng lúc.

• Sa sút trí tuệ trong Parkinson (Parkinson’s disease dementia – PDD): người bệnh Parkinson lâu năm sau đó mới xuất hiện sa sút trí tuệ.

2. Nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh

2.1. Vai trò của thể Lewy

Thể Lewy là các khối protein alpha-synuclein bất thường tích tụ trong tế bào thần kinh, đặc biệt ở:

• Vỏ não: gây suy giảm nhận thức.

• Thân não: gây rối loạn giấc ngủ và vận động.

• Hệ limbic: ảnh hưởng cảm xúc.

2.2. Nguyên nhân tiềm ẩn

• Yếu tố di truyền (đột biến gen GBA, SNCA, APOE ε4).

• Quá trình lão hóa tự nhiên của não.

• Tác động môi trường: độc tố, chấn thương sọ não.

• Rối loạn quá trình xử lý protein và stress oxy hóa.

Yếu tố di truyền đóng vai trò nhỏ, hầu hết bệnh thường gặp ở người cao tuổi, tuổi trung bình khởi phát khoảng 60 tuổi

3. Dấu hiệu nhận biết sớm

3.1. Biến động nhận thức

Khả năng tập trung, suy nghĩ và tỉnh táo dao động rõ rệt trong ngày. Người bệnh có thể minh mẫn buổi sáng nhưng lú lẫn buổi chiều.

3.2. Ảo giác thị giác sống động

Thường là hình ảnh người, động vật hoặc cảnh vật rõ ràng, lặp lại nhiều lần. Người bệnh nhận biết nhưng đôi khi tin đó là thật.

3.3. Rối loạn giấc ngủ REM

Hành động theo giấc mơ, cử động tay chân hoặc nói to khi ngủ. Đây có thể xuất hiện nhiều năm trước khi triệu chứng nhận thức rõ rệt.

3.4. Triệu chứng Parkinson

Run nhẹ, cứng cơ, dáng đi chậm chạp, giảm biểu cảm nét mặt.

3.5. Nhạy cảm với thuốc an thần kinh

Người bệnh LBD rất dễ bị tác dụng phụ nặng khi dùng thuốc chống loạn thần thông thường.

4. Chẩn đoán

4.1. Khám lâm sàng và khai thác bệnh sử

• Đánh giá trí nhớ, sự chú ý, kỹ năng tư duy.

• Quan sát dấu hiệu Parkinson và rối loạn giấc ngủ.

4.2. Cận lâm sàng hỗ trợ

• MRI não: loại trừ các nguyên nhân khác.

• SPECT/PET não: giảm bắt dopamin ở hạch nền.

• Polysomnography: ghi lại hoạt động giấc ngủ.

• Xét nghiệm máu: loại trừ suy giáp, thiếu vitamin B12, nhiễm trùng.

Chẩn đoán dựa trên khai thác triệu chứng lâm sàng, khám thần kinh, đánh giá nhận thức.

5. Điều trị bệnh sa sút trí tuệ thể Lewy

Hiện chưa có cách chữa khỏi, nhưng các biện pháp sau giúp cải thiện triệu chứng và chất lượng sống:

5.1. Thuốc

• Donepezil, Rivastigmine: cải thiện trí nhớ và nhận thức.

• Levodopa: giảm triệu chứng Parkinson, nhưng cần dùng thận trọng.

• Melatonin, clonazepam: hỗ trợ điều trị rối loạn giấc ngủ REM.

• Tránh hoặc hạn chế thuốc chống loạn thần kinh không điển hình, đặc biệt haloperidol.

5.2. Liệu pháp không dùng thuốc

• Vật lý trị liệu: cải thiện dáng đi, giữ thăng bằng.

• Hoạt động trị liệu: duy trì khả năng tự chăm sóc.

• Liệu pháp nhận thức: bài tập trí nhớ, tư duy.

• Hỗ trợ tâm lý cho bệnh nhân và gia đình.

5.3. Điều chỉnh môi trường sống

• Không gian sáng sủa, an toàn, ít vật cản.

• Lịch sinh hoạt cố định, dễ dự đoán.

• Dùng nhãn dán hoặc hình ảnh giúp định hướng.

6. Tiên lượng

LBD tiến triển dần theo thời gian, trung bình từ khi chẩn đoán đến khi tử vong khoảng 5–8 năm, nhưng có thể dài hơn nếu chăm sóc tốt. Nguyên nhân tử vong thường là viêm phổi hít, té ngã hoặc biến chứng tim mạch.

7. Cách phòng ngừa và giảm nguy cơ

• Tập thể dục thường xuyên, duy trì cân nặng hợp lý.

• Chế độ ăn kiểu Địa Trung Hải (Mediterranean diet).

• Kiểm soát bệnh nền: tăng huyết áp, tiểu đường, mỡ máu.

• Giữ não bộ hoạt động: đọc sách, chơi nhạc cụ, học kỹ năng mới.

Chế độ ăn địa trung hải không chữa khỏi sa sút trí tuệ thể Lewy hay Alzheimer, nhưng giúp làm chậm tiến triển bệnh, tăng chất lượng sống và hỗ trợ sức khỏe tim mạch, não bộ.

8. Câu hỏi thường gặp

8.1. Sa sút trí tuệ thể Lewy có di truyền không?

Một số trường hợp có yếu tố di truyền, nhưng phần lớn bệnh xảy ra ngẫu nhiên. Đột biến ở các gen như GBA, SNCA có thể làm tăng nguy cơ, nhưng không phải ai mang gen cũng sẽ mắc bệnh.

8.2. Người mắc sa sút trí tuệ thể Lewy có thể lái xe không?

Trong giai đoạn sớm, một số người vẫn có thể lái xe, nhưng cần được bác sĩ đánh giá khả năng phản xạ, thị lực và nhận thức thường xuyên. Khi bệnh tiến triển, nên ngừng lái xe để đảm bảo an toàn.

8.3. Sa sút trí tuệ thể Lewy có ảnh hưởng đến khả năng nuốt không?

Có, ở giai đoạn muộn, người bệnh có thể bị khó nuốt, dễ sặc khi ăn uống, làm tăng nguy cơ viêm phổi hít. Khi đó, chế độ ăn mềm hoặc xay nhuyễn thường được khuyến nghị.

8.4. Người bệnh có thể tham gia các hoạt động xã hội không?

Có, miễn là môi trường an toàn và không quá đông đúc. Giao tiếp và tham gia hoạt động xã hội phù hợp có thể giúp duy trì khả năng nhận thức và tinh thần lạc quan.

8.5. Có xét nghiệm máu nào phát hiện sớm sa sút trí tuệ thể Lewy không?

Hiện chưa có xét nghiệm máu đặc hiệu để chẩn đoán bệnh, nhưng các nghiên cứu đang phát triển xét nghiệm phát hiện protein alpha-synuclein bất thường trong máu hoặc dịch não tủy.

Kết luận

Sa sút trí tuệ thể Lewy là bệnh thoái hóa thần kinh phức tạp, dễ bị nhầm với Alzheimer hoặc Parkinson. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu đặc trưng như ảo giác sống động, biến động nhận thức, rối loạn giấc ngủ REM là chìa khóa để điều trị và hỗ trợ kịp thời.

Chẩn đoán và can thiệp sớm, kết hợp thuốc và liệu pháp hỗ trợ, sẽ giúp người bệnh duy trì chất lượng sống tốt nhất có thể.