Pembrolizumab: Liệu Pháp Miễn Dịch Mở Ra Kỷ Nguyên Mới Trong Điều Trị Ung Thư

Trong nhiều thập kỷ qua, điều trị ung thư chủ yếu dựa vào ba trụ cột chính: phẫu thuật, hóa trị và xạ trị. Tuy nhiên, những phương pháp này đôi khi không thể ngăn chặn hoàn toàn sự tiến triển của tế bào ung thư hoặc gây ra nhiều tác dụng phụ nặng nề. Sự ra đời của liệu pháp miễn dịch (immunotherapy) đã làm thay đổi cục diện điều trị ung thư, mở ra một kỷ nguyên mới – trong đó hệ miễn dịch của chính bệnh nhân được huy động để tiêu diệt tế bào ác tính.

Trong số các loại thuốc miễn dịch nổi bật, Pembrolizumab (tên thương mại: Keytruda) là một trong những “vũ khí tiên phong” được FDA phê duyệt cho nhiều loại ung thư khác nhau. Nhờ cơ chế tác động độc đáo và hiệu quả vượt trội, Pembrolizumab đã trở thành niềm hy vọng cho hàng triệu bệnh nhân ung thư trên toàn cầu.

Hình ảnh thuốc Keytruda (Pembrolizumab) do hãng Merck & Co., Inc. sản xuất.

1. Pembrolizumab là gì?

Pembrolizumab là một loại kháng thể đơn dòng người hóa (humanized monoclonal antibody), thuộc nhóm ức chế điểm kiểm soát miễn dịch (immune checkpoint inhibitor), cụ thể là ức chế PD-1 (Programmed Death-1).

Thuốc được Merck & Co. phát triển và Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) phê duyệt lần đầu tiên vào năm 2014 để điều trị u hắc tố (melanoma) tiến xa hoặc di căn. Từ đó đến nay, Pembrolizumab đã được mở rộng chỉ định cho hơn 20 loại ung thư khác nhau, bao gồm ung thư phổi, thận, gan, dạ dày, cổ tử cung, bàng quang, đầu cổ, v.v.

2. Cơ chế hoạt động của Pembrolizumab

Để hiểu cách Pembrolizumab hoạt động, cần biết rằng hệ miễn dịch có các “phanh an toàn” – gọi là điểm kiểm soát miễn dịch (immune checkpoints). Bình thường, những “phanh” này giúp ngăn tế bào miễn dịch tấn công các tế bào bình thường trong cơ thể.

Tuy nhiên, tế bào ung thư lại lợi dụng cơ chế này để trốn tránh hệ miễn dịch. Một trong những “phanh” quan trọng nhất là PD-1 (trên tế bào T) và PD-L1 (trên tế bào ung thư).

• Khi PD-L1 gắn với PD-1, tế bào T bị “tắt” và không còn tấn công tế bào ung thư.

• Pembrolizumab hoạt động bằng cách chặn tương tác giữa PD-1 và PD-L1, giúp giải phóng tế bào T khỏi sự ức chế.

• Nhờ đó, hệ miễn dịch “tái kích hoạt” khả năng nhận diện và tiêu diệt tế bào ung thư.

Nói cách khác, Pembrolizumab không trực tiếp tiêu diệt tế bào ung thư, mà trao quyền cho hệ miễn dịch làm điều đó một cách tự nhiên và bền vững.

Cơ chế hoạt động của thuốc Pembrolizumab

3. Các chỉ định được FDA phê duyệt

Tính đến nay, Pembrolizumab đã được phê duyệt cho hơn 30 chỉ định điều trị, bao gồm:

1. Ung thư phổi không tế bào nhỏ (NSCLC)

• Dùng đơn trị hoặc phối hợp hóa trị cho bệnh nhân có biểu hiện PD-L1 ≥ 1%, không có đột biến EGFR hay ALK.

• Là một trong những thuốc đầu tiên được FDA phê duyệt theo chỉ dấu sinh học (biomarker-based) thay vì chỉ dựa vào vị trí khối u.

2. U hắc tố (Melanoma)

• Dùng sau khi phẫu thuật cắt bỏ hoặc khi bệnh tiến xa, di căn.

3. Ung thư biểu mô đầu cổ

• Hiệu quả rõ rệt ở bệnh nhân có PD-L1 dương tính, giúp kéo dài thời gian sống thêm.

4. Ung thư dạ dày, đại trực tràng, cổ tử cung và gan

• Thường được chỉ định sau khi thất bại với các phác đồ điều trị tiêu chuẩn.

• Đặc biệt, Pembrolizumab được dùng cho bệnh nhân có MSI-H (Microsatellite Instability-High) hoặc dMMR (Mismatch Repair Deficiency) – những đặc điểm di truyền giúp tiên lượng đáp ứng tốt.

5. Ung thư bàng quang và thận

• Được xem là lựa chọn quan trọng khi bệnh nhân không đáp ứng với hóa trị chứa platinum.

6. Ung thư vú thể ba âm tính (TNBC)

• Phối hợp với hóa trị trong điều trị giai đoạn sớm và muộn, giúp cải thiện tỷ lệ sống sót không bệnh.

4. Hiệu quả điều trị: Bước tiến vượt bậc

Các nghiên cứu lâm sàng quy mô lớn đã chứng minh rằng Pembrolizumab có thể kéo dài thời gian sống thêm toàn bộ (OS) và tỷ lệ sống thêm không bệnh (PFS) đáng kể ở nhiều loại ung thư.

Ví dụ:

• Trong nghiên cứu KEYNOTE-024, Pembrolizumab giúp tăng gấp đôi thời gian sống trung vị (30 tháng so với 14 tháng) ở bệnh nhân ung thư phổi không tế bào nhỏ có PD-L1 ≥ 50%.

• Ở u hắc tố ác tính, thuốc giúp giảm 43% nguy cơ tử vong so với ipilimumab (một thuốc miễn dịch khác).

• Trong ung thư cổ tử cung di căn, Pembrolizumab kết hợp hóa trị đã giúp tăng tỷ lệ sống thêm sau 24 tháng lên tới 50%, so với 30% khi chỉ hóa trị đơn thuần.

Những kết quả này cho thấy Pembrolizumab không chỉ giúp kiểm soát khối u, mà còn mang lại hy vọng sống lâu dài hơn cho bệnh nhân ung thư tiến xa.

Pembrolizumab mở ra kỷ nguyên mới trong điều trị ung thư – từ tấn công khối u sang kích hoạt hệ miễn dịch tự thân của cơ thể.

5. Tác dụng phụ của Pembrolizumab

Mặc dù Pembrolizumab là thuốc ít độc tính hơn so với hóa trị, nhưng nó vẫn có thể gây ra các tác dụng phụ liên quan đến hoạt hóa miễn dịch, gọi là immune-related adverse events (irAEs).

5.1. Tác dụng phụ thường gặp

• Mệt mỏi, ngứa, phát ban

• Tiêu chảy, buồn nôn, chán ăn

• Ho hoặc khó thở nhẹ

5.2. Tác dụng phụ nghiêm trọng (hiếm nhưng cần lưu ý)

• Viêm phổi do miễn dịch (pneumonitis)

• Viêm gan, viêm ruột, viêm tuyến giáp hoặc tuyến yên

• Rối loạn nội tiết, tăng men gan, viêm cơ tim

Nếu được phát hiện sớm, đa số các phản ứng này có thể kiểm soát bằng corticosteroid hoặc tạm ngưng thuốc. Do đó, bệnh nhân cần được theo dõi sát sao trong suốt quá trình điều trị.

6. Lợi ích của Pembrolizumab so với điều trị truyền thống

Tuy nhiên, Pembrolizumab chỉ hiệu quả trong một số loại ung thư có biểu hiện PD-L1 cao hoặc có đột biến di truyền đặc biệt (như MSI-H, dMMR)

7. Ai có thể dùng Pembrolizumab?

Không phải tất cả bệnh nhân ung thư đều phù hợp với Pembrolizumab. Một số xét nghiệm cần thiết trước khi dùng gồm:

• PD-L1 test: Đánh giá mức độ biểu hiện PD-L1 trên tế bào ung thư.

• MSI-H/dMMR test: Kiểm tra bất thường gen sửa chữa DNA.

• Tình trạng miễn dịch tổng thể: Loại trừ bệnh tự miễn nặng hoặc đang dùng thuốc ức chế miễn dịch.

Bệnh nhân có PD-L1 dương tính cao hoặc MSI-H/dMMR thường đáp ứng tốt hơn với Pembrolizumab.

8. Giá thành và khả năng tiếp cận tại Việt Nam

Tại Việt Nam, Pembroria® (hoạt chất Pembrolizumab) đã được Cục Quản lý Dược, Bộ Y tế cấp giấy đăng ký lưu hành vào ngày 31/10/2025 theo Quyết định số 628/QĐ-QLD. Đây là thuốc điều trị ung thư do công ty LLC PK‑137 (Nga) sản xuất, với hàm lượng 100 mg/4 ml, bào chế dưới dạng dung dịch đậm đặc để pha tiêm truyền và có hạn sử dụng 24 tháng kể từ ngày sản xuất.

Theo các báo chí y tế, Pembroria là sinh phẩm tương tự (biosimilar) của thuốc gốc Pembrolizumab, đã được sử dụng rộng rãi tại nhiều quốc gia trên thế giới, mang lại thêm một lựa chọn điều trị ung thư hiện đại cho bệnh nhân Việt Nam.

Giá tham khảo của Pembroria (100 mg/4 ml) tại Việt Nam hiện khoảng 18–20 triệu đồng mỗi lọ, thường mỗi chu kỳ điều trị cần khoảng 2 lọ

9. Triển vọng tương lai của Pembrolizumab

Nghiên cứu về Pembrolizumab vẫn đang được mở rộng mạnh mẽ. Các nhà khoa học đang thử nghiệm:

• Kết hợp Pembrolizumab với hóa trị, xạ trị hoặc thuốc nhắm trúng đích (targeted therapy) để tăng hiệu quả.

• Sử dụng trong giai đoạn sớm hơn của ung thư (adjuvant/neoadjuvant therapy).

• Nghiên cứu cá nhân hóa liệu pháp miễn dịch, dựa trên hồ sơ gen từng bệnh nhân.

Những hướng đi này hứa hẹn sẽ mở rộng phạm vi điều trị và tối ưu hiệu quả, đưa Pembrolizumab trở thành “chuẩn vàng” trong điều trị ung thư thế hệ mới.

Pembrolizumab mở ra hy vọng mới cho bệnh nhân ung thư, đặc biệt những trường hợp đã thất bại với các phương pháp điều trị truyền thống

10. Câu hỏi thường gặp

10.1. Pembrolizumab có phải là thuốc hóa trị không?

Không. Pembrolizumab là thuốc miễn dịch, hoạt động bằng cách kích hoạt tế bào T tiêu diệt tế bào ung thư, chứ không trực tiếp gây độc cho tế bào như hóa trị.

10.2. Dùng Pembrolizumab bao lâu thì có tác dụng?

Tùy từng loại ung thư và tình trạng người bệnh. Thông thường, sau 2–3 chu kỳ điều trị (khoảng 6–9 tuần) mới có thể đánh giá được đáp ứng ban đầu.

10.3. Khi nào nên ngừng điều trị bằng Pembrolizumab?

Bác sĩ sẽ xem xét dừng thuốc nếu bệnh ổn định lâu dài, khối u biến mất hoàn toàn, hoặc xuất hiện tác dụng phụ nghiêm trọng không kiểm soát được.

10.4. Pembrolizumab có thể kết hợp với các thuốc khác không?

Có. Pembrolizumab thường được phối hợp với hóa trị, xạ trị hoặc thuốc nhắm trúng đích để tăng hiệu quả ở nhiều loại ung thư.

10.5. Có thể điều trị bằng Pembrolizumab tại Việt Nam không?

Có. Thuốc đã được Bộ Y tế Việt Nam phê duyệt, hiện được sử dụng tại nhiều trung tâm ung bướu lớn trên cả nước.

Kết luận

Pembrolizumab không chỉ là một loại thuốc điều trị ung thư – mà còn là biểu tượng cho sự tiến hóa của y học hiện đại. Với khả năng “đánh thức” hệ miễn dịch để tiêu diệt tế bào ác tính, thuốc đã thay đổi tiên lượng sống cho hàng ngàn bệnh nhân từng được cho là “vô phương cứu chữa”.

Dù chi phí cao và vẫn còn những hạn chế nhất định, Pembrolizumab vẫn là niềm hy vọng lớn trong cuộc chiến chống ung thư – một minh chứng rằng tương lai của điều trị ung thư nằm ở việc hợp tác với hệ miễn dịch, chứ không phải chống lại nó.