Thiếu Máu Do Thiếu Sắt: Nguyên Nhân, Dấu Hiệu Và Cách Điều Trị Hiệu Quả

Thiếu máu do thiếu sắt là tình trạng phổ biến trên toàn thế giới, ảnh hưởng đến hàng triệu người ở mọi lứa tuổi, đặc biệt là phụ nữ mang thai, trẻ em và người cao tuổi. Sắt là thành phần quan trọng giúp cơ thể sản xuất hemoglobin – loại protein trong hồng cầu có nhiệm vụ vận chuyển oxy. Khi thiếu sắt, lượng hemoglobin giảm, khiến cơ thể không nhận đủ oxy để hoạt động bình thường.

Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, thiếu máu do thiếu sắt có thể gây mệt mỏi kéo dài, suy giảm trí nhớ, ảnh hưởng tiêu cực đến tim mạch và sức khỏe tổng thể.

1. Thiếu máu do thiếu sắt là gì?

Thiếu máu do thiếu sắt là tình trạng cơ thể không có đủ sắt để sản xuất hemoglobin – một loại protein trong hồng cầu có nhiệm vụ vận chuyển oxy từ phổi đến các mô.

• Khi thiếu sắt, lượng hemoglobin giảm → hồng cầu nhỏ hơn, nhạt màu và khả năng vận chuyển oxy kém → các cơ quan, mô không nhận đủ oxy → gây ra các triệu chứng như mệt mỏi, da xanh, chóng mặt…

• Đây là loại thiếu máu phổ biến nhất trên toàn thế giới, thường gặp ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản, phụ nữ mang thai, trẻ em, người ăn uống kém hoặc mất máu kéo dài.

Tóm gọn: Thiếu máu do thiếu sắt = cơ thể thiếu nguyên liệu (sắt) → không tạo đủ hemoglobin → hồng cầu yếu → cơ thể thiếu oxy.

Thiếu máu do thiếu sắt là gì?

2. Nguyên nhân gây thiếu máu do thiếu sắt

2.1. Cung cấp sắt không đủ qua chế độ ăn

• Ăn ít thực phẩm giàu sắt (thịt đỏ, hải sản, đậu…)

• Chế độ ăn chay không được cân đối.

2.2. Nhu cầu sắt tăng cao

• Phụ nữ mang thai: Nhu cầu sắt tăng gấp đôi để nuôi thai nhi và nhau thai.

• Trẻ em và thanh thiếu niên: Giai đoạn tăng trưởng nhanh.

2.3. Mất máu

• Kinh nguyệt kéo dài.

• Xuất huyết đường tiêu hóa (loét dạ dày, polyp, ung thư đại tràng…).

• Chấn thương, phẫu thuật.

2.4. Hấp thu sắt kém

• Bệnh celiac, viêm ruột, cắt dạ dày.

• Dùng thuốc giảm axit dạ dày lâu dài.

3. Đối tượng dễ bị thiếu máu do thiếu sắt

• Phụ nữ mang thai và cho con bú

• Phụ nữ có kinh nguyệt nhiều

• Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ

• Người ăn chay

• Người mắc bệnh mạn tính (thận, viêm ruột…)

Phụ nữ mang thai và cho con bú rất dễ bị thiếu máu do thiếu sắt vì nhu cầu sắt tăng cao, mất máu khi sinh và chế độ ăn không luôn đáp ứng đủ.

4. Dấu hiệu nhận biết thiếu máu do thiếu sắt

4.1. Dấu hiệu sớm (giai đoạn nhẹ, cơ thể bắt đầu thiếu sắt)

• Mệt mỏi, uể oải, giảm tập trung.

• Da nhợt nhạt, môi và mí mắt trong kém hồng.

• Khó chịu, dễ cáu gắt.

• Chóng mặt nhẹ, đau đầu thoáng qua.

• Móng tay giòn, dễ gãy.

• Rụng tóc nhiều hơn bình thường.

4.2. Dấu hiệu tiến triển (thiếu máu nặng hoặc kéo dài)

• Khó thở, tim đập nhanh, hồi hộp.

• Hoa mắt, choáng váng ngay cả khi đứng lên hoặc vận động nhẹ.

• Móng tay lõm hình thìa (koilonychia).

• Lưỡi sưng, đỏ hoặc nhẵn bóng; đau rát miệng.

• Da khô, nứt nẻ.

• Thèm ăn đồ không dinh dưỡng (đất, đá, giấy) – hội chứng pica.

Dấu hiệu và triệu chứng thiếu máu do thiếu sắt

5. Chẩn đoán thiếu máu do thiếu sắt

Bác sĩ thường dựa vào:

• Khám lâm sàng: Quan sát da, niêm mạc, nhịp tim, huyết áp.

• Xét nghiệm máu:

  • Nồng độ hemoglobin (Hb) thấp.

  • Ferritin huyết thanh giảm (dự trữ sắt thấp).

  • Sắt huyết thanh giảm, transferrin tăng.

6. Biến chứng nếu không điều trị kịp thời

• Giảm khả năng lao động, học tập.

• Suy tim do tim phải hoạt động nhiều hơn để bù thiếu oxy.

• Ảnh hưởng sự phát triển trí tuệ ở trẻ.

• Nguy cơ biến chứng thai kỳ: sinh non, nhẹ cân.

7. Cách điều trị thiếu máu do thiếu sắt hiệu quả

7.1. Bổ sung sắt qua chế độ ăn

Chọn thực phẩm giàu sắt:

• Sắt heme (dễ hấp thu): thịt đỏ, gan, cá, hải sản có vỏ.

• Sắt non-heme: đậu lăng, rau lá xanh, hạt, ngũ cốc nguyên cám.

Mẹo tăng hấp thu sắt:

• Ăn cùng thực phẩm giàu vitamin C (cam, chanh, ớt chuông).

• Tránh uống trà, cà phê ngay khi ăn.

7.2. Bổ sung sắt bằng thuốc

• Uống sắt dạng viên hoặc dung dịch theo chỉ định bác sĩ.

• Thời điểm uống tốt nhất: trước bữa ăn 1 giờ hoặc sau ăn 2 giờ.

• Tác dụng phụ thường gặp: táo bón, buồn nôn.

7.3. Điều trị nguyên nhân gốc rễ

• Khám và làm xét nghiệm máu để xác định mức độ thiếu sắt.

• Tìm nguyên nhân gây mất sắt: rong kinh, xuất huyết tiêu hóa, loét dạ dày, trĩ, giun móc…

• Điều trị dứt điểm nguyên nhân để tránh tái phát.

8. Phòng ngừa thiếu máu do thiếu sắt

• Ăn đa dạng, cân bằng.

• Phụ nữ mang thai nên bổ sung sắt theo hướng dẫn của bác sĩ.

• Khám sức khỏe định kỳ, nhất là với người có nguy cơ cao.

9. Câu hỏi thường gặp (FAQ)

9.1. Uống sắt vào buổi tối có được không?

Có thể, nhưng cần tránh uống sát giờ ngủ nếu bạn dễ bị buồn nôn.

9.2. Bao lâu thì hết thiếu máu do thiếu sắt?

Thường mất 3–6 tháng bổ sung sắt để phục hồi lượng hemoglobin và dự trữ sắt.

9.3. Người bị dạ dày có uống sắt được không?

Được, nhưng nên chọn loại sắt hữu cơ, uống sau ăn và chia nhỏ liều.

Kết luận

Thiếu máu do thiếu sắt là bệnh phổ biến nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa và điều trị hiệu quả nếu được phát hiện sớm. Hãy chú ý chế độ ăn giàu sắt, bổ sung hợp lý và khám sức khỏe định kỳ để bảo vệ cơ thể khỏi những tác động tiêu cực của bệnh.