Phình Động Mạch Chủ Bụng Là Gì? Nguyên Nhân, Triệu Chứng Và Cách Điều Trị Hiệu Quả

Phình động mạch chủ bụng là một trong những bệnh lý tim mạch nguy hiểm nhất, có thể diễn tiến âm thầm trong nhiều năm mà không hề có triệu chứng. Tuy nhiên, một khi túi phình bị vỡ, tỷ lệ tử vong có thể lên đến 80–90% nếu không được cấp cứu kịp thời.

Vì vậy, việc hiểu rõ phình động mạch chủ bụng là gì, nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết sớm, cũng như phương pháp điều trị hiệu quả là vô cùng quan trọng để bảo vệ sức khỏe tim mạch, đặc biệt ở người trên 60 tuổi hoặc có yếu tố nguy cơ như hút thuốc lá, tăng huyết áp, rối loạn lipid máu.

Tìm hiểu phình động mạch chủ là gì

1. Phình động mạch chủ bụng là gì?

Phình động mạch chủ bụng (Abdominal Aortic Aneurysm – AAA) là tình trạng động mạch chủ – mạch máu lớn nhất trong cơ thể – bị giãn rộng bất thường tại đoạn đi qua ổ bụng. Khi thành động mạch bị yếu, áp lực máu lưu thông sẽ khiến thành mạch phồng lên, tạo thành túi phình.

Theo định nghĩa y khoa, khi đường kính của động mạch chủ bụng lớn hơn 3 cm, người bệnh được chẩn đoán là bị phình động mạch chủ bụng.

Nếu không được kiểm soát, túi phình có thể tiếp tục to ra và vỡ, gây chảy máu trong ổ bụng, dẫn đến sốc mất máu và tử vong nhanh chóng.

Phân loại phình động mạch chủ bụng:

• Phình hình thoi (fusiform): thành mạch giãn đều quanh chu vi.

• Phình hình túi (saccular): chỉ một phần thành mạch phồng lên.

Ngoài ra, bệnh còn được chia thành:

• Phình động mạch chủ bụng dưới thận (infrarenal) – chiếm khoảng 90% trường hợp.

• Phình động mạch chủ bụng trên thận (suprarenal) – ít gặp hơn nhưng khó điều trị hơn.

2. Nguyên nhân gây phình động mạch chủ bụng

Có nhiều yếu tố góp phần làm yếu thành động mạch chủ theo thời gian. Dưới đây là những nguyên nhân và yếu tố nguy cơ phổ biến nhất:

2.1. Xơ vữa động mạch

Đây là nguyên nhân hàng đầu. Sự lắng đọng cholesterol và mảng xơ vữa làm thành mạch cứng, yếu, dễ phồng ra theo áp lực máu.

2.2. Tăng huyết áp

Áp lực máu cao kéo dài khiến thành mạch bị tổn thương, giảm tính đàn hồi, lâu dần hình thành túi phình.

2.3. Hút thuốc lá

Nicotine và các hóa chất trong thuốc lá phá hủy cấu trúc collagen và elastin – hai thành phần giúp mạch máu bền vững. Người hút thuốc có nguy cơ mắc phình động mạch chủ bụng cao gấp 5–7 lần so với người không hút.

2.4. Yếu tố di truyền

Nếu có người thân (cha, mẹ, anh chị em ruột) từng bị phình động mạch chủ, bạn cũng có nguy cơ cao mắc bệnh do gen di truyền yếu tố cấu trúc thành mạch.

2.5. Bệnh mô liên kết

Các bệnh như Marfan, Ehlers-Danlos, Loeys-Dietz làm giảm độ bền của mô liên kết trong thành mạch, dễ dẫn đến phình hoặc bóc tách động mạch chủ.

2.6. Nhiễm trùng và viêm mạch

Nhiễm khuẩn (ví dụ Salmonella, Staphylococcus aureus) hoặc viêm mạch tự miễn có thể gây tổn thương thành mạch và hình thành túi phình.

2.7. Giới tính và tuổi tác

• Nam giới trên 65 tuổi chiếm đa số ca bệnh.

• Phụ nữ ít mắc hơn nhưng khi vỡ túi phình, nguy cơ tử vong lại cao hơn.

3. Triệu chứng của phình động mạch chủ bụng

Điểm đặc biệt của bệnh là thường không có triệu chứng rõ ràng cho đến khi túi phình lớn hoặc sắp vỡ. Tuy nhiên, người bệnh có thể nhận thấy một số dấu hiệu cảnh báo sau:

3.1. Khi túi phình còn nhỏ

• Cảm giác đập mạnh trong bụng, giống như tim đập ở vùng rốn.

• Đôi khi đau âm ỉ vùng bụng hoặc lưng dưới, lan ra mông hoặc chân.

• Cảm giác căng tức, nặng bụng dù không ăn nhiều.

3.2. Khi túi phình to hoặc sắp vỡ

• Đau dữ dội đột ngột ở bụng, lưng hoặc bên hông.

• Choáng, tụt huyết áp, nhịp tim nhanh, toát mồ hôi lạnh.

• Ngất xỉu hoặc mất ý thức nếu vỡ túi phình gây xuất huyết nội nghiêm trọng.

3.3. Lưu ý:

Vỡ phình động mạch chủ bụng là tình trạng cấp cứu y khoa tối khẩn cấp. Người bệnh cần được đưa đến bệnh viện ngay lập tức để phẫu thuật cấp cứu.

4. Chẩn đoán phình động mạch chủ bụng

Các phương pháp chẩn đoán giúp bác sĩ xác định kích thước, vị trí và mức độ nguy hiểm của túi phình:

4.1. Siêu âm bụng

• Là phương pháp phổ biến và an toàn nhất để phát hiện phình động mạch chủ bụng.

• Độ chính xác cao, không xâm lấn, chi phí thấp.

• Thường dùng để tầm soát cho nam giới trên 65 tuổi có tiền sử hút thuốc.

4.2. Chụp CT hoặc MRI mạch máu

• Cho hình ảnh chi tiết về cấu trúc túi phình, chiều dài, vị trí liên quan đến các nhánh động mạch.

• Cần thiết trước khi lên kế hoạch phẫu thuật hoặc can thiệp nội mạch.

4.3. Chụp mạch (angiography)

• Phương pháp xâm lấn, dùng trong một số trường hợp đặc biệt hoặc khi cần đánh giá dòng chảy chính xác trong lòng mạch.

Hình ảnh siêu âm của một bệnh nhân bị phình động mạch chủ bụng

5. Điều trị phình động mạch chủ bụng

Tùy theo kích thước túi phình, tốc độ phát triển và tình trạng sức khỏe tổng thể, bác sĩ sẽ lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.

5.1. Theo dõi định kỳ (nếu phình nhỏ)

• Áp dụng với túi phình có đường kính < 5,0 cm (ở nam) hoặc < 4,5 cm (ở nữ).

• Bệnh nhân cần:

  • Siêu âm định kỳ 6–12 tháng/lần.

  • Kiểm soát huyết áp, mỡ máu, đường huyết.

  • Ngưng hút thuốc lá, hạn chế rượu bia.

  • Tập thể dục nhẹ nhàng và duy trì cân nặng hợp lý.

5.2. Phẫu thuật thay đoạn động mạch (Open Surgery)

• Bác sĩ rạch một đường ở bụng, cắt bỏ đoạn động mạch phình và thay bằng ống ghép nhân tạo (graft).

• Ưu điểm: bền vững, hiệu quả lâu dài.

• Nhược điểm: hồi phục chậm, thời gian nằm viện dài hơn.

5.3. Can thiệp nội mạch (EVAR – Endovascular Aneurysm Repair)

• Là phương pháp ít xâm lấn, được thực hiện qua đường động mạch đùi.

• Một stent graft (ống ghép có khung kim loại) được đưa vào để gia cố thành mạch và ngăn vỡ túi phình.

• Ưu điểm: hồi phục nhanh, ít đau, phù hợp cho người cao tuổi hoặc có bệnh nền.

• Nhược điểm: cần theo dõi định kỳ suốt đời, nguy cơ rò rỉ máu quanh stent (endoleak).

6. Biến chứng nguy hiểm của phình động mạch chủ bụng

Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, bệnh có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng:

• Vỡ túi phình: gây mất máu ồ ạt, tỷ lệ tử vong rất cao.

• Huyết khối trong túi phình: có thể trôi xuống chân gây tắc động mạch chi dưới.

• Bóc tách động mạch chủ: thành mạch bị rách, máu tách lớp thành, gây đau dữ dội và suy tuần hoàn cấp.

• Chèn ép tạng: túi phình lớn có thể ép vào ruột, thận hoặc niệu quản.

Huyết khối trong túi phình có thể gây tắc động mạch chi dưới dẫn đến hoại tử đầu chi

7. Phòng ngừa phình động mạch chủ bụng

Phòng bệnh vẫn là biện pháp hiệu quả và ít tốn kém nhất. Dưới đây là các chiến lược bảo vệ mạch máu bạn nên thực hiện sớm:

7.1. Ngưng hút thuốc lá

Đây là bước quan trọng nhất vì thuốc lá làm tăng tốc độ giãn túi phình và nguy cơ vỡ.

7.2. Kiểm soát huyết áp

• Duy trì huyết áp < 130/80 mmHg.

• Uống thuốc đều đặn theo hướng dẫn của bác sĩ.

• Hạn chế ăn mặn và tránh stress kéo dài.

7.3. Ăn uống lành mạnh

• Giảm mỡ động vật, thịt đỏ, thực phẩm chế biến sẵn.

• Tăng cường rau xanh, cá, ngũ cốc nguyên hạt và trái cây giàu chất chống oxy hóa.

• Duy trì cholesterol LDL < 100 mg/dL.

7.4. Tập thể dục điều độ

• 30 phút/ngày với các hoạt động nhẹ như đi bộ, yoga, bơi, đạp xe.

• Tránh vận động mạnh hoặc nâng vật nặng gây tăng áp lực ổ bụng.

7.5. Tầm soát định kỳ

• Nam giới trên 65 tuổi hoặc có tiền sử hút thuốc nên siêu âm bụng tầm soát ít nhất 1 lần trong đời.

• Nếu có tiền sử gia đình mắc bệnh, nên kiểm tra sớm hơn.

8. Khi nào cần đến bác sĩ ngay?

Hãy đến bệnh viện ngay lập tức nếu bạn gặp các dấu hiệu sau:

• Đau bụng hoặc lưng đột ngột, dữ dội.

• Cảm thấy một khối đập mạnh ở bụng.

• Chóng mặt, choáng, tụt huyết áp, khó thở.

Đây có thể là biểu hiện của vỡ phình động mạch chủ bụng, cần can thiệp phẫu thuật khẩn cấp để cứu sống người bệnh.

9. Câu hỏi thường gặp

9.1. Phình động mạch chủ bụng có nguy hiểm không?

Có. Bệnh có thể âm thầm tiến triển nhiều năm nhưng khi túi phình vỡ, tỷ lệ tử vong lên tới 80–90%.

9.2. Túi phình động mạch chủ bụng có tự hết không?

Không. Túi phình không thể tự co nhỏ lại mà thường to dần theo thời gian. Việc theo dõi và điều trị y khoa là bắt buộc.

9.3. Có thể sống lâu với phình động mạch chủ bụng không?

Nếu được theo dõi sát và kiểm soát tốt huyết áp, mỡ máu, người bệnh vẫn có thể sống khỏe nhiều năm. Tuy nhiên, cần siêu âm định kỳ.

9.4. Can thiệp nội mạch (EVAR) có an toàn không?

EVAR là phương pháp ít xâm lấn, hiệu quả cao và được sử dụng rộng rãi. Tuy nhiên, vẫn cần tái khám định kỳ để phát hiện rò rỉ máu quanh stent.

9.5. Phình động mạch chủ bụng có di truyền không?

Có thể. Nếu gia đình có người từng mắc bệnh, nguy cơ của bạn cao hơn trung bình, nên tầm soát sớm từ 55–60 tuổi.

Kết luận

Phình động mạch chủ bụng là bệnh lý nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phát hiện sớm và điều trị hiệu quả nếu được tầm soát định kỳ và kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ.

Một lối sống lành mạnh – không hút thuốc, kiểm soát huyết áp, ăn uống hợp lý và tập thể dục điều độ – chính là “chìa khóa” giúp bảo vệ hệ mạch máu của bạn.

Nếu bạn thuộc nhóm nguy cơ cao, hãy chủ động khám tầm soát mạch máu bụng tại các cơ sở y tế uy tín để ngăn chặn sớm biến chứng nguy hiểm.