Khớp Giả: Nguyên Nhân, Triệu Chứng Và Phương Pháp Điều Trị Hiệu Quả

Sau phẫu thuật xương gãy, hầu hết bệnh nhân mong đợi xương sẽ liền lại hoàn toàn và phục hồi vận động như trước. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, xương không thể liền đúng cách mà hình thành “khớp giả” (Pseudoarthrosis) – một biến chứng nghiêm trọng có thể ảnh hưởng đến khả năng vận động lâu dài.

Khớp giả không chỉ gây đau mạn tính, biến dạng xương, mà còn làm mất chức năng của chi thể bị tổn thương. Nếu không được phát hiện và xử lý sớm, tình trạng này có thể dẫn đến tàn phế vĩnh viễn.

Vậy khớp giả là gì, vì sao xương không liền, và điều trị như thế nào để phục hồi tốt nhất? Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ về bệnh lý khớp giả từ nguyên nhân, triệu chứng đến các phương pháp điều trị hiện đại.

Tìm hiểu về khớp giả

1. Khớp giả là gì?

Khớp giả (pseudoarthrosis) là tình trạng xương gãy không liền lại sau một thời gian điều trị thông thường, mà thay vào đó hình thành một vùng chuyển động bất thường giữa hai đầu xương gãy, trông giống như một “khớp” mới.

Thông thường, sau khi xương gãy, quá trình tạo can xương diễn ra theo ba giai đoạn:

1. Giai đoạn viêm: xuất hiện mô mềm bao quanh ổ gãy.

2. Giai đoạn tạo can xương: tế bào xương mới hình thành để nối liền hai đầu gãy.

3. Giai đoạn tái tạo xương: cấu trúc xương trở nên vững chắc như ban đầu.

Nếu một trong ba giai đoạn này bị gián đoạn – do lưu thông máu kém, nhiễm trùng, di lệch hoặc cố định không tốt – xương sẽ không liền lại mà tạo thành một “khớp giả”.

2. Phân loại khớp giả

Khớp giả được chia thành nhiều loại tùy theo đặc điểm hình thái và mức độ hoạt động.

2.1. Theo hình thái X-quang

• Khớp giả phì đại (Hypertrophic nonunion): Hai đầu xương phì đại, có dấu hiệu hoạt động tạo xương nhưng không kết nối được. Loại này thường do cố định không vững.

• Khớp giả teo (Atrophic nonunion): Hai đầu xương nhỏ, xơ cứng, không còn hoạt tính tạo xương. Nguyên nhân chủ yếu do thiếu máu nuôi hoặc nhiễm trùng kéo dài.

• Khớp giả dạng nang (Cystic nonunion): Hình thành một ổ xơ chứa dịch, trông giống một khớp thật, có thể cử động nhẹ.

2.2. Theo nguyên nhân hình thành

• Khớp giả sau phẫu thuật kết xương: do dụng cụ cố định lỏng lẻo hoặc đặt sai vị trí.

• Khớp giả do nhiễm trùng: gặp trong viêm tủy xương mạn tính.

• Khớp giả bẩm sinh: thường ở xương chày trẻ nhỏ, hiếm gặp nhưng khó điều trị.

Phân loại Paley về khớp giả

3. Nguyên nhân gây khớp giả

Có nhiều yếu tố góp phần cản trở quá trình liền xương, bao gồm cả yếu tố tại chỗ và toàn thân.

3.1. Nguyên nhân tại chỗ

• Cố định xương không vững: là nguyên nhân phổ biến nhất. Khi ổ gãy không được giữ cố định đủ lâu, các đầu xương di động liên tục, khiến quá trình tạo can bị gián đoạn.

• Tổn thương mạch máu quanh xương: làm giảm nguồn nuôi dưỡng cho vùng gãy.

• Nhiễm trùng tại chỗ: đặc biệt sau phẫu thuật, gây phá hủy mô xương.

• Mất đoạn xương hoặc chèn mô mềm vào giữa ổ gãy.

• Sử dụng đinh, nẹp không phù hợp hoặc gãy dụng cụ kết xương.

3.2. Nguyên nhân toàn thân

• Bệnh lý chuyển hóa: như tiểu đường, suy giáp, loãng xương, làm chậm lành xương.

• Thiếu dinh dưỡng: đặc biệt là canxi, vitamin D, protein.

• Hút thuốc lá, rượu bia: làm giảm tưới máu và ức chế tạo xương.

• Dùng thuốc corticoid kéo dài hoặc thuốc chống viêm NSAID liều cao.

• Tuổi cao: tế bào tạo xương suy giảm.

4. Triệu chứng của khớp giả

Tùy theo vị trí xương bị ảnh hưởng, bệnh nhân có thể xuất hiện các dấu hiệu sau:

4.1. Triệu chứng cơ năng

• Đau kéo dài tại vùng gãy, đặc biệt khi vận động.

• Cử động bất thường ở vị trí xương đáng lẽ đã liền.

• Mất chức năng chi thể: không thể chịu lực, đi lại hoặc cầm nắm bình thường.

• Sưng nhẹ hoặc biến dạng chi.

4.2. Triệu chứng thực thể

• Khi khám, ổ gãy có thể di động rõ, đôi khi nghe tiếng lạo xạo.

• Nếu có nhiễm trùng: vùng da nóng, đỏ, chảy dịch mủ.

• Chi ngắn hoặc cong do biến dạng xương.

4.3. Hình ảnh chẩn đoán

Trên X-quang hoặc CT scan, bác sĩ có thể thấy:

• Khoảng trống giữa hai đầu xương không biến mất.

• Hai đầu xương tròn, đặc xơ.

• Có thể có ổ dịch hoặc khoang giả giữa hai đầu gãy.

Hình ảnh chi bị biến dạng do khớp giả

5. Chẩn đoán khớp giả

5.1. Khám lâm sàng

Bác sĩ đánh giá mức độ đau, di động bất thường và chức năng chi thể.

Xác định thời gian từ khi gãy đến hiện tại: nếu quá 6–9 tháng mà chưa liền, nghi ngờ khớp giả.

5.2. Chẩn đoán hình ảnh

• X-quang: là tiêu chuẩn cơ bản, giúp xác định loại khớp giả.

• CT scan: cho hình ảnh chi tiết cấu trúc xương và tình trạng liền xương.

• MRI: dùng khi nghi ngờ có nhiễm trùng, mô sẹo hoặc tổn thương phần mềm.

5.3. Xét nghiệm máu

Trong trường hợp nghi khớp giả nhiễm trùng, xét nghiệm CRP, ESR, bạch cầu giúp xác định mức độ viêm.

6. Điều trị khớp giả

Điều trị khớp giả cần phối hợp đa phương pháp, tùy theo loại khớp giả, vị trí, tuổi bệnh nhân và tình trạng toàn thân.

6.1. Điều trị bảo tồn

Áp dụng cho khớp giả phì đại, có khả năng tạo xương tốt hoặc người bệnh không đủ điều kiện phẫu thuật.

• Bất động chi bằng bó bột hoặc nẹp cố định.

• Dinh dưỡng đầy đủ: tăng cường canxi, vitamin D, protein.

• Ngưng hút thuốc, rượu bia.

• Kích thích liền xương bằng điện từ trường hoặc sóng siêu âm tần số thấp.

Tuy nhiên, tỷ lệ thành công thấp, chủ yếu được dùng hỗ trợ hoặc giai đoạn đầu.

6.2. Điều trị phẫu thuật

Đây là phương pháp chủ đạo, giúp khôi phục liền xương và chức năng vận động.

6.2.1. Nguyên tắc điều trị phẫu thuật

• Loại bỏ mô xơ, mô sẹo trong ổ gãy.

• Khôi phục trục xương đúng giải phẫu.

• Cố định vững chắc bằng nẹp, đinh hoặc vít.

• Cung cấp máu nuôi tốt cho vùng gãy.

• Ghép xương (tự thân hoặc nhân tạo) để kích thích tạo xương.

6.2.2. Các phương pháp phẫu thuật cụ thể

• Ghép xương tự thân: lấy từ xương chậu hoặc xương mác, chứa tế bào tạo xương tốt.

• Ghép xương nhân tạo: dùng vật liệu sinh học như hydroxyapatite, BMP (bone morphogenetic protein).

• Cố định ngoài bằng khung Ilizarov: phù hợp với khớp giả phức tạp, mất đoạn xương, hoặc nhiễm trùng.

• Phẫu thuật làm sạch nhiễm trùng: nếu có mủ hoặc viêm tủy xương.

6.2.3. Phục hồi chức năng sau phẫu thuật

Sau mổ, bệnh nhân cần:

• Tập vận động sớm theo hướng dẫn của bác sĩ.

• Theo dõi X-quang định kỳ để đánh giá liền xương.

• Bổ sung vi chất, duy trì cân nặng hợp lý.

Thời gian hồi phục thường từ 6 tháng đến 1 năm, tùy mức độ tổn thương.

Điều trị khớp giả đòi hỏi bác sĩ đánh giá để chọn phương pháp phù hợp nhất.

7. Biến chứng của khớp giả

Nếu không được điều trị kịp thời, khớp giả có thể dẫn đến nhiều biến chứng nặng nề:

• Biến dạng chi: cong, lệch, ngắn hơn bên lành.

• Mất khả năng vận động hoặc tàn phế.

• Đau mạn tính kéo dài.

• Nhiễm trùng xương tái phát.

• Gãy dụng cụ kết xương hoặc gãy lại sau mổ.

8. Phòng ngừa khớp giả

Phòng ngừa là yếu tố then chốt giúp hạn chế biến chứng sau gãy xương.

8.1. Ngay sau khi gãy xương

• Điều trị sớm và cố định đúng kỹ thuật.

• Không tháo bột hoặc dụng cụ khi chưa có chỉ định bác sĩ.

• Hạn chế vận động mạnh ở vùng gãy trong giai đoạn đầu.

8.2. Trong quá trình hồi phục

• Duy trì chế độ ăn giàu dinh dưỡng, đặc biệt là canxi, vitamin D, kẽm.

• Ngừng hút thuốc và hạn chế rượu bia.

• Tuân thủ lịch tái khám, chụp X-quang định kỳ.

• Tập vật lý trị liệu đúng hướng dẫn để phục hồi vận động.

9. Tiên lượng của khớp giả

Với kỹ thuật y học hiện đại, đặc biệt là phẫu thuật ghép xương và cố định bằng khung Ilizarov, tiên lượng khớp giả tốt hơn nhiều so với trước đây.

Tỷ lệ xương liền thành công có thể đạt 90–95% nếu điều trị đúng phương pháp và chăm sóc hậu phẫu tốt.

Tuy nhiên, tiên lượng vẫn phụ thuộc vào:

• Tuổi bệnh nhân và tình trạng sức khỏe.

• Mức độ tổn thương xương và phần mềm.

• Loại khớp giả (phì đại dễ liền hơn teo).

• Tuân thủ hướng dẫn điều trị.

10. Khi nào nên đến gặp bác sĩ?

Hãy đến khám ngay nếu bạn có các dấu hiệu sau sau khi gãy xương hoặc phẫu thuật xương:

• Đau kéo dài hơn 6 tháng không giảm.

• Chi thể vẫn di động tại vị trí đã gãy.

• Không thể chịu lực, cử động hoặc cầm nắm bình thường.

• Có dấu hiệu sưng, đỏ, chảy dịch, hoặc sốt.

Phát hiện sớm giúp điều trị dễ dàng hơn, giảm nguy cơ tàn tật.

11. Câu hỏi thường gặp

11.1. Khớp giả có thể tự khỏi không?

Không. Khớp giả không thể tự liền nếu không có can thiệp y khoa, đặc biệt khi đã hình thành mô xơ và mất máu nuôi.

11.2. Sau phẫu thuật khớp giả bao lâu thì liền xương?

Thông thường, quá trình liền xương kéo dài 6–12 tháng, tùy loại ghép xương và vị trí tổn thương.

11.3. Ghép xương có đau không?

Có thể đau nhẹ tại vùng lấy xương (thường là xương chậu), nhưng cảm giác này giảm dần sau vài ngày và được kiểm soát bằng thuốc giảm đau.

11.4. Khớp giả có tái phát sau khi điều trị không?

Hiếm gặp nếu phẫu thuật đúng kỹ thuật và người bệnh tuân thủ hướng dẫn phục hồi. Tuy nhiên, hút thuốc hoặc thiếu dinh dưỡng có thể làm tăng nguy cơ tái phát.

11.5. Làm thế nào để nhận biết sớm khớp giả?

Nếu sau gãy xương quá 6 tháng mà vẫn đau, di động bất thường hoặc X-quang không thấy can xương, nên đi khám chuyên khoa chấn thương chỉnh hình để chẩn đoán sớm.

Kết luận

Khớp giả là biến chứng nghiêm trọng sau gãy xương, gây ảnh hưởng lớn đến chức năng vận động và chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, với chẩn đoán chính xác và phẫu thuật kịp thời, người bệnh vẫn có cơ hội phục hồi hoàn toàn.

Điều quan trọng là tuân thủ điều trị, giữ gìn dinh dưỡng, và chăm sóc sau phẫu thuật đúng cách, nhằm tránh tái phát và đảm bảo xương liền vững chắc.