Lao Cột Sống: Nguyên Nhân, Triệu Chứng, Điều Trị Và Cách Phòng Ngừa Hiệu Quả

Lao cột sống là một trong những dạng lao ngoài phổi phổ biến và nguy hiểm nhất. Bệnh tiến triển âm thầm nhưng có thể gây biến dạng cột sống, liệt chi, thậm chí tàn phế vĩnh viễn nếu không phát hiện và điều trị kịp thời. Trong thời đại hiện nay, dù bệnh lao đã giảm đáng kể nhờ y học hiện đại, nhưng lao cột sống vẫn là vấn đề sức khỏe cộng đồng đáng lo ngại, đặc biệt ở các nước đang phát triển như Việt Nam.

Vậy lao cột sống là gì, vì sao lại xảy ra, có thể chữa khỏi không và làm thế nào để phòng ngừa? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây.

Tìm hiểu lao cột sống là gì

1. Lao cột sống là gì?

Lao cột sống (Tuberculous Spondylitis) hay còn gọi là bệnh Pott, là tình trạng vi khuẩn lao (Mycobacterium tuberculosis) xâm nhập và tấn công các đốt sống, gây phá hủy mô xương, viêm tủy xương, viêm đĩa đệm và có thể chèn ép tủy sống.

Khác với lao phổi – dạng lao phổ biến nhất, lao cột sống thuộc nhóm lao ngoài phổi, chiếm khoảng 1–2% tổng số ca lao và 50% các trường hợp lao xương khớp. Bệnh thường khởi phát ở vùng cột sống ngực – thắt lưng (T7–L3), nơi chịu nhiều áp lực và dễ bị tổn thương.

2. Nguyên nhân gây lao cột sống

Nguyên nhân trực tiếp là do vi khuẩn lao Mycobacterium tuberculosis, thường di chuyển từ ổ lao phổi hoặc lao hạch qua đường máu đến thân đốt sống. Sau khi xâm nhập, vi khuẩn gây viêm, hoại tử mô xương và tạo các ổ áp-xe lạnh.

Các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc lao cột sống:

• Bệnh lao phổi đang hoạt động hoặc đã từng mắc trước đó

• Hệ miễn dịch suy yếu: HIV/AIDS, đái tháo đường, dùng thuốc ức chế miễn dịch, hóa trị

• Suy dinh dưỡng, thiếu máu, nghiện rượu hoặc hút thuốc lá lâu năm

• Môi trường sống chật chội, ẩm thấp, kém vệ sinh

• Tuổi cao hoặc trẻ nhỏ – nhóm có sức đề kháng kém

3. Cơ chế bệnh sinh

Khi vi khuẩn lao xâm nhập vào thân đốt sống, chúng gây ra phản ứng viêm mãn tính, phá hủy xương và sụn. Quá trình viêm kéo dài khiến đĩa đệm bị xẹp, hai thân đốt xương liền kề bị dính hoặc xẹp hình chêm, làm cột sống gù, cong vẹo.

Nếu ổ viêm lan rộng, áp-xe lạnh (cold abscess) có thể hình thành, chèn ép tủy sống và rễ thần kinh, dẫn đến đau dữ dội hoặc liệt chi.

Trong lao cột sống, vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis chủ yếu phá hủy phần xương xốp (trabecular bone) của thân đốt sống

4. Triệu chứng nhận biết lao cột sống

Lao cột sống tiến triển chậm, các triệu chứng ban đầu thường mờ nhạt, dễ nhầm lẫn với thoái hóa hoặc đau lưng cơ học. Tuy nhiên, bệnh nhân thường xuất hiện 2 nhóm triệu chứng chính:

4.1. Triệu chứng toàn thân

• Mệt mỏi, chán ăn

• Sụt cân không rõ nguyên nhân

• Sốt nhẹ về chiều

• Ra mồ hôi trộm ban đêm

4.2. Triệu chứng tại cột sống

• Đau lưng âm ỉ, dai dẳng, tăng khi vận động hoặc về đêm

• Cứng cột sống, hạn chế vận động

• Có thể sờ thấy khối u vùng lưng (do áp-xe lạnh)

• Cong vẹo, gù lưng khi bệnh tiến triển

• Tê bì, yếu liệt chi dưới, nếu có chèn ép tủy sống

⚠️ Lưu ý: Khi xuất hiện dấu hiệu đau lưng kéo dài, sụt cân, sốt nhẹ, đặc biệt ở người từng mắc lao, cần đi khám sớm để loại trừ lao cột sống.

5. Các giai đoạn tiến triển của lao cột sống

Bệnh thường tiến triển qua 3 giai đoạn:

Giai đoạn 1: Viêm xương sụn sớm

• Vi khuẩn mới xâm nhập, gây viêm nhẹ, bệnh nhân chỉ thấy mỏi lưng nhẹ, chưa có biến dạng cột sống.

Giai đoạn 2: Tổn thương phá hủy

• Thân đốt sống bị xẹp, đĩa đệm hẹp lại, đau tăng, vận động khó khăn. Có thể hình thành áp-xe lạnh cạnh sống.

Giai đoạn 3: Biến chứng nặng

• Áp-xe vỡ ra, lan vào khoang tủy hoặc cơ psoas, gây chèn ép tủy sống → liệt, teo cơ, rối loạn tiểu tiện.

6. Chẩn đoán lao cột sống

6.1. Khám lâm sàng

Bác sĩ sẽ kiểm tra vị trí đau, độ cong của cột sống, sức cơ và phản xạ thần kinh.

6.2. Cận lâm sàng

• X-quang cột sống: Thấy hình ảnh xẹp thân đốt, mất khe đĩa đệm.

• MRI (cộng hưởng từ): Phát hiện sớm tổn thương phần mềm, tủy sống và áp-xe lạnh.

• CT scan: Đánh giá chi tiết mức độ phá hủy xương.

• Xét nghiệm máu: Tốc độ lắng máu (ESR) và CRP tăng cao.

• Sinh thiết đốt sống hoặc PCR lao để xác định vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis.

7. Điều trị lao cột sống

Điều trị cần kết hợp giữa thuốc kháng lao, nghỉ ngơi hợp lý và phục hồi chức năng. Tùy mức độ tổn thương, bác sĩ có thể chỉ định điều trị nội khoa hoặc phẫu thuật.

7.1. Điều trị nội khoa (bằng thuốc)

Là phương pháp chính, áp dụng cho hầu hết bệnh nhân.

Phác đồ kháng lao chuẩn:

• Giai đoạn tấn công (2 tháng): Isoniazid (H), Rifampicin (R), Pyrazinamide (Z), Ethambutol (E)

• Giai đoạn duy trì (7–10 tháng): Isoniazid (H) + Rifampicin (R)

Tổng thời gian điều trị thường kéo dài 9–12 tháng, tùy đáp ứng.

Lưu ý: Cần tuân thủ tuyệt đối phác đồ để tránh kháng thuốc và tái phát.

7.2. Điều trị ngoại khoa (phẫu thuật)

Chỉ định khi:

• Có áp-xe lạnh lớn, chèn ép tủy

• Liệt chi dưới

• Biến dạng cột sống nặng

• Điều trị nội khoa thất bại

Phẫu thuật giúp:

• Lấy bỏ ổ mủ và mô hoại tử

• Giải phóng chèn ép tủy

• Cố định cột sống, tránh gù vẹo nặng hơn

7.3. Phục hồi chức năng sau điều trị

Sau giai đoạn cấp, bệnh nhân cần vật lý trị liệu và tập vận động nhẹ nhàng để:

• Ngăn cứng khớp, teo cơ

• Tăng tuần hoàn máu

• Cải thiện chức năng vận động

Các bài tập như co duỗi chân, vận động chi dưới, tập đứng và đi lại dần dần dưới hướng dẫn bác sĩ phục hồi chức năng là rất cần thiết.

Nhiều nghiên cứu cho thấy, PHCN giúp phục hồi vận động từ 70–90% bệnh nhân sau 6–12 tháng điều trị.

8. Biến chứng nguy hiểm của lao cột sống

Nếu không điều trị kịp thời, lao cột sống có thể dẫn đến:

• Gù vẹo cột sống nặng → biến dạng vĩnh viễn

• Áp-xe lan rộng → nhiễm trùng huyết

• Liệt chi dưới hoặc liệt nửa người

• Rối loạn tiểu tiện, đại tiện

• Đau mạn tính, mất khả năng lao động

9. Cách phòng ngừa lao cột sống

Dù nguy hiểm, lao cột sống hoàn toàn có thể phòng tránh được nếu bạn chủ động thực hiện các biện pháp sau:

• Tiêm phòng BCG đầy đủ cho trẻ sơ sinh: Vắc xin BCG giúp cơ thể hình thành miễn dịch cơ bản chống lại vi khuẩn lao.

• Phát hiện và điều trị sớm lao phổi: Lao phổi là nguồn lây chính dẫn đến lao xương. Nếu được điều trị triệt để, nguy cơ lan sang cột sống sẽ giảm đáng kể.

• Tăng cường hệ miễn dịch: Duy trì chế độ ăn giàu protein, vitamin C, D, E và kẽm, tập thể dục đều đặn, ngủ đủ giấc và tránh stress.

• Tránh tiếp xúc với nguồn bệnh: Hạn chế ở trong không gian kín với người mắc lao phổi, đeo khẩu trang và thông gió phòng ở.

• Theo dõi sức khỏe định kỳ: Đặc biệt với người từng mắc lao hoặc có triệu chứng đau lưng kéo dài không rõ nguyên nhân.

10. Lao cột sống có chữa khỏi hoàn toàn không?

Câu trả lời là có, nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng phác đồ. Đa số bệnh nhân phục hồi tốt sau 9–12 tháng dùng thuốc kháng lao và tập luyện đúng cách. Tuy nhiên, nếu để muộn, việc điều trị sẽ khó khăn và có thể để lại di chứng biến dạng hoặc liệt vĩnh viễn.

11. Câu hỏi thường gặp

1. Lao cột sống có lây không?

Lao cột sống không lây trực tiếp, nhưng thường do vi khuẩn từ ổ lao phổi lây sang. Vì vậy, người bệnh lao phổi cần điều trị triệt để để tránh biến chứng này.

2. Bị lao cột sống có cần nằm bất động không?

Không nên nằm bất động quá lâu. Giai đoạn đầu nên nghỉ ngơi, nhưng sau đó phải vận động nhẹ, phục hồi chức năng để tránh teo cơ, cứng khớp.

3. Lao cột sống có gây liệt vĩnh viễn không?

Nếu điều trị muộn và tủy sống bị tổn thương nặng, có thể dẫn đến liệt vĩnh viễn. Vì vậy, chẩn đoán sớm là yếu tố quyết định.

4. Có nên phẫu thuật sớm khi bị lao cột sống?

Không phải ai cũng cần phẫu thuật. Bác sĩ chỉ chỉ định khi có chèn ép tủy hoặc biến dạng nặng. Phần lớn ca bệnh đáp ứng tốt với thuốc.

5. Sau điều trị lao cột sống có tái phát không?

Nếu tuân thủ đủ thời gian điều trị và dùng thuốc đúng, nguy cơ tái phát rất thấp. Tuy nhiên, người bệnh vẫn nên tái khám định kỳ để theo dõi.

Kết luận

Lao cột sống là bệnh nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát và chữa khỏi nếu phát hiện sớm. Đừng chủ quan với những cơn đau lưng âm ỉ, mệt mỏi và sụt cân không rõ nguyên nhân – đó có thể là dấu hiệu cảnh báo sớm của bệnh.

Hãy chủ động khám chuyên khoa, tuân thủ phác đồ điều trị và chăm sóc sức khỏe toàn diện, để bảo vệ cột sống vững chắc và chất lượng cuộc sống lâu dài.